‘Ah, hier is-ie.’ De Zuid-Afrikaanse jurist Ann Skelton pakt haar telefoon uit haar tas en scrollt door de foto’s. Trots laat ze een foto zien waarop ze naast Francisco Vera staat: een olijke jongen van veertien met zwart haar en een bril.
‘Dit is mijn moment of fame. Sinds zijn negende zet Francisco zich in voor het klimaat en het milieu. Hij is Colombiaans maar woont al een tijdje in Spanje omdat hij in zijn geboorteland vanwege zijn protesten wordt bedreigd. Zeer treurig dat zelfs kinderen hiermee te maken krijgen. Het is het lot van veel activisten.’
Skelton is Leids hoogleraar Kinderrechten in een duurzame wereld en voorzitter van het VN-Kinderrechtencomité. ‘Mijn studenten zijn altijd een beetje teleurgesteld als ik antwoord geef op de vraag of het Comité macht heeft. Want nee, er is geen VN-gevangenis waar we mensen opsluiten die de rechten van kinderen schenden. Maar dat betekent niet dat we geen invloed hebben. Het Comité bestaat uit een onafhankelijke groep van experts die kijkt of staten zich houden aan het VN-Verdrag inzake de Rechten van het Kind. Dit verdrag is geratificeerd door 196 landen. Eén land deed dat nog niet. Mensen denken dan vaak aan Rusland, maar het is de VS.’
Dat de VS het niet wil ratificeren heeft er mogelijk mee te maken dat kinderen er een levenslange gevangenisstraf zonder voorwaardelijke invrijheidstelling kunnen krijgen. ‘Sterker nog, de VS heeft meer van deze gevallen dan elk ander land in de wereld. Ongelooflijk.’
Sinds tien jaar is het mogelijk voor kinderen om een klacht bij het Comité in te dienen. In april organiseert de Universiteit Leiden een groot congres over dit lustrum (zie kader). Francisco Vera geeft op 10 april een lezing op het congres en op 12 april houdt Skelton haar oratie.
Kinderen van IS-strijders
Inmiddels werken 52 landen mee aan de klachtenprocedure. ‘Nederland overigens nog niet. De Nederlandse overheid heeft echter wel de intentie uitgesproken om te tekenen.’ Wat betreft de invloed van het Comité ‘zijn er zeker successen te noteren’, zegt Skelton. ‘Een belangrijke zaak die we hebben behandeld ging over kinderen van Franse IS-strijders in vluchtelingenkampen in Syrië. Sommigen waren in Frankrijk geboren, anderen in Syrië. De grootouders wilden dat de Franse overheid ze repatrieerden, want de omstandigheden in die kampen zijn natuurlijk afschuwelijk en er stierven kinderen. Hun rechten werden geschonden.’
De grootouders schreven president Macron, zonder succes. Er volgde een rechtszaak, maar de rechter vond dat de kinderen niet onder zijn jurisdictie vielen omdat ze in Syrië verbleven.
‘Toen wij de zaak oppakten, bleek dat de Franse overheid wel degelijk actie kon ondernemen. Er waren eerder wél vijftien wezen uit de kampen teruggehaald naar Frankrijk. Mijn vermoeden is dat de Fransen geen behoefte hadden om de moeders ook een weg terug te bieden, want dat zou de logische volgende stap zijn geweest.’
Het Comité stelde dat de Franse autoriteiten wel degelijk de mogelijkheid hadden om de kinderen naar Frankrijk te halen. ‘Net als bij de wezen kon de jurisdictie best opgerekt worden en ingezet worden over de grenzen. Toen hebben we de Fransen opgedragen, eh pardon, aanbevolen de kinderen te repatriëren.’ Met succes: veel kinderen én hun moeders mochten terug naar huis. ‘De laatste keer dat ik het checkte ging het om 45 personen sinds de zaak is afgehandeld.’
Het oprekken van jurisdictie speelt ook een rol in een ander belangrijke kwestie die vooral ook kinderen aangaat: klimaatverandering. ‘Uitstoot van broeikasgassen in land A heeft effect op kinderen in land B.’ Gassen kennen natuurlijk geen grenzen. ‘Staten kunnen dan ook niet volhouden dat ze alleen verantwoordelijk zijn voor de mensen die binnen hun landsgrenzen verblijven. Een kind in land B moet ook een klacht kunnen indienen tegen land A. We moeten naar een nieuwe wereldorde waar alle staten verantwoordelijkheid nemen als het gaat om het klimaat. Internationale samenwerking is meer dan ooit nodig. Daar gaat mijn oratie ook over.’
De invloed van het Comité reikt verder dan oordelen vellen. ‘We monitoren of landen zich aan kinderrechten houden. Iedereen wil toch bij de club horen: vrijwel alle landen sturen delegaties naar het Comité in Geneve om over kinderrechten te praten. Oók Rusland, ondanks het feit dat zij veel kritiek hebben op ons en stellen dat we ons niet aan ons mandaat houden en steeds nieuwe rechten voor kinderen verzinnen.’
Maar toch komen de Russen. ‘In januari hebben we hun delegatie stevig aan de tand gevoeld over de Oekraïense kinderen die zijn afgevoerd naar Rusland en daar zijn geadopteerd. Tot op zekere hoogte praat je langs elkaar heen, en echt antwoord geven op je vragen doen ze niet. We hebben de Russen wel op een stevige manier duidelijk gemaakt dat ze zich niet aan het internationaal recht houden.’
De hoorzittingen zijn belangrijk. ‘Ze worden door de VN gestreamd, iedereen kan de gesprekken volgen. Dat heeft effect op de maatschappij in brede zin. De aanbevelingen die wij doen, steunen Russen die zich verzetten tegen de overheid. Volgende week spreek ik met een Russische journalist in ballingschap die zijn eigen medium in het buitenland heeft opgezet. Mensen die zich verzetten tegen het regime en vechten tegen onrecht maken gebruik van onze input. Er is ook invloed als een overheid niet naar ons luistert.’
Vrij van angst en pijn
Vaak worden er ook concrete resultaten behaald. ‘Regelmatig zijn er ook landen die toezeggen dat ze ouders gaan verbieden om kinderen lijfstraffen te geven. Vervolgens wordt dat ook in wetgeving vastgelegd.’ Israël had overigens ook een afspraak met het Comité in januari. ‘Dat gesprek is uitgesteld. Ze komen nu in september. Israël en Rusland, dat zou een zeer heftige sessie zijn geweest. Het is spijtig dat de bijeenkomst is uitgesteld.’
In een persbericht schreef het Comité dat de ‘rechten van kinderen die leven op gebied dat onder controle staat van Israël op een wijze zijn geschonden die in de recente geschiedenis zelden is vertoond’. En dat ‘geen kind in Gaza vrij is van angst, pijn en honger’.
‘We hebben stevige taal gebruikt’, zegt Skelton. ‘Het Comité moet van zich laten horen als er sprake is van onrecht, en een beetje hoop geven. Natuurlijk hadden we eerder al een staakt-het-vuren geëist. Zelfs de VN-veiligheidsraad deed dat deze week. De tweet met ons persbericht had 8,7 miljoen views.’
Het persbericht benoemt ook het trauma dat Israëlische kinderen oplopen. ‘Het Comité heeft er ook steeds op aangedrongen dat de gegijzelde kinderen worden vrijgelaten. Onze communicatie is behoorlijk in balans, maar je krijgt enorm felle reacties als we iets publiceren over Gaza. Het vitriool van beide kanten is enorm, welke woorden je ook kiest.’
‘Het thema van het symposium is het tienjarige bestaan van het Optional Protocol to the Convention on the Rights of the Child on a Communications Procedure (OPIC)’, vertelt Rehana Dole, een van de organisatoren. ‘Dat is het protocol dat het mogelijk maakt voor kinderen of hun vertegenwoordigers om een klacht in te dienen bij het VN-Kinderrechtencomité.
Er zijn al de nodige successen geweest, maar er zijn ook nog uitdagingen. Een van de zaken die we gaan bespreken is hoe we OPIC kunnen versterken en daarmee de toegang tot het recht voor kinderen.
‘Uniek is dat zeven van de achttien leden van het comité aanwezig zullen zijn. Dit is een historisch moment. Het symposium is inmiddels uitverkocht. De inschrijftermijn zou op 2 april sluiten, maar alles is al vol.’