Achtergrond
Op losse schroeven
Wat beweegt klimaatontkenners? Socioloog Jaron Harambam, onderzoeker aan de UvA, onderzocht in zijn proefschrift wat complotdenkers vinden en hoe ze in die wereld zijn beland.
donderdag 28 maart 2019
Zo’n veertigduizend mensen demonstreerden op 15 maart voor strenger klimaatbeleid. © Hollandse Hoogte

Vrijdag geeft hij een flitscollege in de Stadsgehoorzaal over klimaatcomplotdenkers.

Voor de duidelijkheid: klimaatverandering door de mens is wetenschappelijk bewezen, toch?

‘Ja. Als je het 97 procent van de wetenschappers vraagt althans. De mens draagt bij aan de klimaatverandering, daar is inmiddels wel wetenschappelijke consensus over. Dat was niet altijd zo: eerst was er nog wat controverse. Klimaatontkenners proberen die controverse in leven te houden.’

Wat dragen zij dan aan als argumenten?

‘Er is niet één soort complotdenker, er bestaan allerlei verschillende meningen binnen die groep. Een deel wantrouwt bijvoorbeeld de wetenschappelijke consensus: de onderzoeken en methoden kloppen niet, zeggen zij. 

‘Een andere groep is meer ideologisch ingesteld, dat zie je vooral in Amerika. Die zijn dan heel erg voor de industrie. Er zijn mensen bij die geloven dat klimaatverandering een truc van de overheid is om burgers meer belasting te laten betalen.

‘Maar er zijn ook complotdenkers die de klimaatverandering zelf niet ontkennen, maar zich druk maken om wie de kosten gaat betalen. Zij vinden dat we nu overstappen van de ene slechte industrie naar de andere: die van groene energie. Windmolens moeten immers ook weer gemaakt worden van staal. Zij vinden dat we anders na moeten denken over ons eigen energieverbruik. Hoe we onze huizen bijvoorbeeld zo kunnen bouwen dat we zo min mogelijk grondstoffen nodig hebben.

‘Ik heb in mijn promotieonderzoek die verschillen opgezocht. Wij zien de wetenschap als absolute waarheid, maar zo voelt dat voor hen helemaal niet. Ze hebben een andere epistemologie, een andere manier van meten en weten.’

Vond je het moeilijk om dat serieus te nemen?

‘Nee, juist dat serieus nemen was een groot onderdeel van mijn onderzoek. Vooringenomenheid over complotdenkers is gangbaar bij dit soort onderzoeken, maar mijn idee was om vanuit interesse en met een open blik verhalen te verzamelen.

‘Dat heersende beeld, van idiote paranoïde types, klopt ook helemaal niet. Maar het is wel een heel krachtig stereotype en daarmee een sterk retorisch wapen. Door klimaatontkenners zo af te schilderen, zijn ze in één klap niet meer geloofwaardig.’

Waarom zou klimaatverandering een complot zijn volgens hen? Wie zou ons dat aan willen praten en met welk belang?

‘Op deze manier is er veel geld beschikbaar voor onderzoek naar klimaatverandering. Als je nu een onderzoeksvoorstel indient over dat onderwerp, maak je een goede kans op een beurs.

‘Tegelijkertijd is het ook een vorm van afzetten tegen dogmatisme: dit is blijkbaar hoe iedereen erover denkt, dus dan wij gaan tegen de stroom in.’

Geloof je zelf nog in klimaatverandering na dit onderzoek?

‘Het heeft er alle schijn van dat het klimaat verandert door toedoen van de mens, ja. We zijn heel vervuilend bezig. Je leert door zo’n onderzoek wel heel veel van alle verschillende perspectieven. 

‘Daardoor ben ik kritischer geworden naar het dominante verhaal, maar ook naar de complotverhalen. Eigenlijk zouden alle mensen alle perspectieven moeten zien.’

Wat is het mooiste verhaal dat je hebt gehoord?

‘Het interessantste vond ik de verhalen over hoe het complotdenken een plek had gekregen in hun levens. Ik vroeg ze te vertellen over hun leven, want ik wilde weten: hoe worden mensen nou zo? Ik kreeg ontzettend veel gekke en mooie verhalen.

‘Een meneer vertelde bijvoorbeeld dat hij een jaar lang in Suriname had gewoond en daar allerlei religieuze Winti-rituelen had gezien, waardoor zijn geloof in de objectieve waarheid ging wankelen. Dat was eigenlijk de rode draad in al die verhalen: doordat mensen in aanraking waren gekomen met andere perspectieven, kwam dat wat zij voorheen aannamen voor waar op losse schroeven te staan.’ 

Door Susan Wichgers