Door Vincent Bongers ‘Laat je niet foppen door foto’s van uitgemergelde kinderen in een stoffige woestijn in Jemen, zegt Alex de Waal. ‘Dat die kinderen niets te eten hebben, heeft niets te maken met extreme droogte. Die honger is een direct gevolg van het handelen van Saoedi-Arabië en de Verenigde Arabische Emiraten.

Voedselgebrek is hun belangrijkste wapen in Jemen. Ze wurgen het land. De Saoedi’s willen de Houthi-rebellen verslaan. Dat daardoor mogelijk een miljoen hongerdoden vallen; nou, jammer dan. Die verfoeide strategie is de laatste tijd nieuw leven ingeblazen.’

De Waal is directeur van de World Peace Foundation van Tufts University in de Verenigde Staten en publiceerde onlangs het boek Mass Starvation. Vanavond debatteert hij met VN-medewerkers over de terugkeer van de hongersnood, in het Wijnhavengebouw in Den Haag.

Het verhongeren van de Jemenieten gaat op een zeer doortrapte manier, legt hij uit. ‘Jemen importeert tachtig procent van haar voedsel. Een groot deel daarvan komt aan in de havenstad al-Hudaida. Marineschepen van de Verenigde Staten en Groot-Brittannië blokkeren die haven op verzoek van de Saoedi’s en met instemming van de VN Veiligheidsraad. Voedsel mag er in principe wel door, maar door de uitgebreide controles gaat dat heel langzaam. De Saoedi’s hebben de containerhaven weggebombardeerd, dus lossen gaat ook nog eens zeer traag.

'Aan de andere kant hebben de Houthi hun eigen blokkades opgericht, die voor problemen zorgen. Er is ook geen geld om het sterk in prijs gestegen voedsel te kopen. Het gevolg is dat er hongersnood dreigt voor zeven miljoen Jemenieten. En het Westen maakt dit mede mogelijk.’

En het ging de laatste decennia juist steeds beter, aldus De Waal. ‘De laatste twintig à dertig jaar kwamen die nauwelijks nog voor. Voor een hongersnood is een combinatie van drie à vier factoren nodig. Om te beginnen extreme droogte, of juist een overstroming. En als er dan ook nog een militair of bestuurlijk conflict is, en vanwege speculatie de voedselprijzen enorm stijgen heb je een recept voor een ramp. De belangrijkste kracht in die omstandigheden zijn de besluiten die bestuurders, politici en militairen nemen.

Als iemand sterft van de honger, kun je ervanuit gaan dat iemand anders dat wil. Dat hongersnood een comeback maakt is dan ook te wijten aan menselijk ingrijpen. We zien het ook in Syrië en Somalië. Die terugkeer moeten we de kop in drukken.’

Volgens De Waal is de invloed van klimaatverandering niet de bepalende factor voor de toename van hongersnoden. ‘Meer extreem weer zorgt voor extra problemen. Maar ook hier geldt: als het stopt met regenen, betekent dat niet automatisch dat er een fataal voedseltekort volgt. Vorig jaar werden zowel Ethiopië als Somalië getroffen door droogte. In Somalië zorgde dat voor hongersnood. In buurland Ethiopië niet, omdat daar de overheid en hulporganisaties effectief ingrepen.’

In 2011 eiste droogte in Somalië ook al veel slachtoffers. ‘Dat was deels te wijten aan de Patriot Act, de antiterrorisme-wet van de Amerikaanse overheid. Die bepaalt dat elke vorm van samenwerking met terroristische groepen strafbaar is. Dat ging dus ook op voor moslimextremistische beweging Al Shabaab in Somalië. Zelfs als Al Shabaab een voedseltruck zou stelen, kon het Rode Kruis al vervolgd worden. De hulp stokte vervolgens. Pas na negen maanden kwam er een oplossing. Toen waren er al 260.000 Somaliërs bezweken. Het war on terror-beleid was belangrijker dan hulp bieden. Dat is onethisch. Overheden moeten veel meer rekening houden met de wereldwijde gevolgen van hun beleid.’

Ook in het verleden was het verhongeren van bevolkingsgroepen een strategie van despoten. De hongersnood van 1932 in Oekraïne werd aangewakkerd door beleid van Stalin. Tijdens deze “Holodomor” kwamen miljoenen Oekraïners om. De nazi’s ontwikkelden in de Tweede Wereldoorlog zelfs een Hungerplan. Tijdens de invasie van de Sovjetunie moest zoveel mogelijk voedsel van de ‘inferieure Slaven’ naar Duitsland te vervoeren. Zo hadden Duitsers te eten en kwamen de Russen om van de honger. De Waal: ‘Wat er in Jemen gebeurt, is not quite as bad, maar nog steeds een drama.’

Wat moet er volgens hem gebeuren? ‘We moeten daders vervolgen. Dat is lastig. Maar een aanklager van het Internationaal Strafhof in Den Haag moet het aantrekkelijk vinden om als eerste een verdachte van dood door hongersnood aan te pakken. Verkrachting is ook ingezet als wapen in oorlogen. Het heeft heel lang geduurd voordat daarvoor militairen zijn vervolgd. Maar doordat activisten en journalisten er op bleven hameren, is het toch gebeurd. Bij hongersnoden is zo’n zelfde ontwikkeling mogelijk.’

Alex de Waal, Mass Starvation:

The History and Future of Famine.

donderdag 22 februari, Wijnhaven, Turfmarkt 99, Den Haag. 18.00 uur