Achtergrond
Het Oosten is aan het winnen
Tot zijn eigen verrassing brak Peter Frankopan door met het boek The Silk Roads, waarin hij de wereldgeschiedenis schetst vanuit Aziatisch perspectief. Vandaag spreekt hij bij de opening van de Asian Library. ‘Ik ben een historicus, geen profeet.’
Vincent Bongers
donderdag 14 september 2017
De skyline van Shanghai. 'Je kunt zeggen dat de mensenrechten in China niet op orde zijn, maar land het heeft wel een plan waar het in 2030 wil staan.'

‘Ik ben geïnteresseerd in voetbal’, zegt de aan de University of Oxford verbonden Britse historicus Peter Frankopan (1971). ‘Toen ik heel klein was, had Ajax het beste team in Europa. Tegenwoordig komen de beste clubs uit Spanje, maar vooral ook uit de Engelse Premier League. Manchester City, Manchester United, Chelsea en Arsenal zijn wereldmerken geworden. Maar kijk waar het geld vandaan komt. City is bijvoorbeeld in handen van een familie uit de Verenigde Arabische Emiraten. Everton is een club waarvan de helft van de aandelen zijn opgekocht door een Iraniër. Bij Leicester City zwaait een Thaise miljardair de scepter. Britse eigenaars zijn schaars geworden en het worden er alleen maar minder. Dat is het ritme van de wereld waarin we nu leven. Het kapitaal vloeit vanuit Azië naar het Westen.’

Hij wil maar zeggen: het is een route, zoals de Zijderoute waar goederenkaravanen van Centraal Azië naar Europa en het Midden-Oosten werden vervoerd, dat ooit was. ‘Als je verder kijkt dan voetbal, zie je de Aziatische invloed ook. Ferretti, de Italiaanse bouwers van luxe jachten is nu van de Chinese Weichai Holding, een staatsbedrijf. De Bin Laden Group, inderdaad de familie van Osama, uit Saudi-Arabië heeft een meerderheidsbelang in de grootste marmergroeve in Carrara, Italië. De connecties zijn er. Het is van belang om dat te weten.’

Frankopan is directeur van het Oxford Centre for Byzantine Research en Scaliger gasthoogleraar aan de Universiteit Leiden. Vandaag, bij de opening van de Leidse Asian Library in de Pieterskerk, geeft hij de keynote speech, die gebaseerd zal zijn op het boek dat hij in 2015 publiceerde. In The Silk Roads, a new history of the world bekijkt hij de wereldgeschiedenis niet uit het perspectief van Europa, maar neemt Azië als middelpunt van historische ontwikkelingen.

De handel in zijde en granen, de honger naar olie en gas, maar ook de verspreiding van religies en ideeën zorgden voor complexe connecties en netwerken tussen volkeren en gebieden. Zijn boodschap: de Verenigde Staten en Europa krijgen steeds minder invloed. We raken achter op Azië.

The Silk Roads sloeg in als een bom, dit tot grote verrassing van Frankopan zelf. ‘Als ik naar feestjes ging en vertelde dat ik onderzoek deed naar bijvoorbeeld Kazachstan zeiden mensen dat ik niet goed bij mijn hoofd was. Mijn lezingen in Oxford trokken nooit veel publiek. Ik had weinig verwachtingen toen ik het boek schreef. Ik heb geluk gehad, de timing was juist. De enorme investeringsprogramma’s van China in andere delen van Azië en in Afrika, hebben bijvoorbeeld de belangstelling aangewakkerd. De nadruk in het publieke debat over het boek is komen te liggen op de mogelijke ondergang van het Westen. Europa wordt in sommige media zelfs afgeschilderd als een oude man die haast door zijn knieën zakt.’

Dat beeld wil hij graag nuanceren.

‘Ik ben een historicus, geen profeet. Ik kan niet in de toekomst kijken, maar ik zie ritmes in de wereld. Je ziet duidelijk de macht verschuiven van west naar oost. Ik het is onzin om maar tegen het Westen aan te schoppen met een verhaal dat het hier helemaal misgaat. Europa is nog steeds de beste plek voor een baby om ter wereld te komen. De levensverwachting is hoog, de kans dat je leert lezen en schrijven is groter dan ooit. We hebben een hoogstaande cultuur waar we trots op mogen zijn. De landen in Europa kunnen het redelijk goed met elkaar vinden. De Brexit zorgt ervoor dat er het nodige servies door de keuken vliegt, maar er zijn geen massale volksopstanden, of staten die in elkaar storten.

‘Maar als je goed naar de cijfers kijkt, dan zijn er tekenen dat het de verkeerde kant op gaat. De mogelijkheden tot economische groei worden minder. De komende generatie in Europa krijgt het minder goed dan hun ouders. Het lijkt er toch op dat er een zachte neergang is ingezet.’

In andere delen van de wereld is dat wel anders. ‘Landen als Turkmenistan en Kazachstan worden steeds belangrijker. Ze hebben niet alleen de fossiele brandstoffen waar de wereld nu nog, vaak met flinke tegenzin, op draait. Ook de grondstoffen voor nieuwe technologieën zijn geconcentreerd in Azië.’ En ook op het wereldtoneel roert Centraal-Azië zich. ‘De vredesgesprekken over Syrië vinden plaats in Astana, de hypermoderne hoofdstad van Kazachstan. Daar komen delegaties uit Syrië, Turkije, Iran, en China. Europa heeft het te druk met zichzelf om mee te doen. We hebben de kennis en energie niet om een rol te spelen in dit deel van de wereld. We raken steeds meer in onszelf gekeerd.’

Dat geldt ook voor de Verenigde Staten. ‘Saudi-Arabië, India en China krijgen steeds meer belangstelling om invloed uit te oefenen op hun achtertuin. Hoe blijft de VS relevant in Azië, als de nadruk ligt op ‘make America great again?’

Waarom zouden landen in Azië trouwens het Westen ook als voorbeeld zien? ‘Europa is een continent van geweld. De Holocaust vond daar plaats. We zijn fantastisch goed in dood en verderf. En we exporteren dat ook nog eens heel graag: we kunnen niet wachten om meer wapens te verkopen aan de Saoedi-Arabië en Pakistan.’

In het Westen ontbreekt het ook aan ideeën voor de toekomst. ‘Dat valt op als we vergelijken met China. Of met Saudi-Arabië. Dat is een land waar je op twee manieren naar kunt kijken. Je kunt zeggen dat de mensenrechten daar niet op orde zijn. Dat klopt, maar het heeft wel een plan waar het in 2030 wil staan. Ik weet niet hoe het in Nederland is, maar in Groot-Brittannië kunnen we niet eens een paar maanden vooruit plannen: "Hmmm, Brexit… oké, wat nu?" We hebben geen idee wie er straks achter de hotelbars staat of het fruit van de bomen gaat plukken.’

Europa raakt in de stress van ideeën die anders zijn dan de onze, zegt de historicus. ‘Het is onbegrijpelijk dat scholieren en studenten vrijwel niets weten over Azië, of van de geschiedenis van de islam. We blijven ze maar lessen geven over de Gouden Eeuw en de Eerste Wereldoorlog. Ook bij politici is er een gebrek aan kennis. Daar schrik ik van. Hoeveel politici spreken er Russisch, Arabisch of Chinees? Vaak gaat hun kennis over ontwikkelingen in Azië niet verder dan wat ze lezen in de krant.’

Historici moeten ook goed kijken naar hun eigen rol, aldus Frankopan. ‘Het zou goed zijn als politici trainingssessies krijgen van historici. Niet om hen te vertellen wat ze moeten doen, maar leg uit wat de achtergrond van een bepaalde regio is en dan moeten ze vervolgens zelf maar conclusies voor hun beleid trekken.’

Gebrek aan kennis los je op door beter onderwijs. ‘Wat dat betreft is de Asian Library ook zo belangrijk. De Universiteit Leiden heeft gelukkig al eeuwen haar blik gericht op de wereld buiten Europa. Logisch: zeventig procent van de wereldbevolking leeft in Azië. Als die mensen en masse besluiten dat ze geen jeans meer willen dragen, Nederlands bier willen drinken of meer wortels gaan eten, dan heeft dat een enorm economisch effect.’

Uitgeverij Spectrum, 752 pag. € 49,99