‘"Look at that! Amaaazing!" roepen mijn studenten als ze de ondergrondse fietsenstalling bij station Leiden Centraal zien. Ze zijn sowieso onder de indruk van al die fietsen, maar nog het meest van die man die daar de trap afdaalt, met zijn fiets naast zich in zo’n goot’, vertelt Mark Neupert, hoogleraar antropologie aan het Oregon Institute of Technology.

Na eerder veldwerk in een dorp in de Filipijnen, maakte hij een antropologische documentaire over Leiden. ‘A city designed for people, rather than cars’, constateerde Neupert.

En die menselijke maat kennen veel Amerikanen niet echt. Het resultaat, Cobblestone Stories, A Year of Modern Living in Leiden, the Netherlands, wordt zaterdag vertoond in Museum Volkenkunde, waarna Neupert zijn opnames schenkt aan Erfgoed Leiden en Omstreken.

Een week later is de film te zien op het Ethnografilm-festival in Parijs. ‘Geen filmfestival met prijzen en pers’, benadrukt Neupert. ‘Eerder een conferentie voor filmende antropologen. De film is sowieso in de eerste plaats bedoeld voor mijn studenten: zodat zij zich kunnen verplaatsen in een leven op een heel andere plek op de wereld.’

Toen hij zelf nog aan de Universiteit van Arizona studeerde, las hij al wel over oude vormen van stadsindeling.

‘En over het moderne leven dat zich daar afspeelt. Hoe de mensen er gebruikmaken van de ruimte, rondlopen door die smalle straten, samenkomen op al die terrassen. Er heerst een bepaald gemeenschapsgevoel dat we in Amerika missen.’

In 1995 kwam hij voor het eerst zelf in Leiden, voor een wetenschapscongres. ‘Alsof ik midden in mijn studieboeken werd gedropt!’

In collegejaar 2009-2010 keerde hij tijdens een sabbatical terug om zijn indrukken vast te leggen. ‘Intussen gaf ik wat gastcolleges aan de Universiteit Leiden en volgde ik zelf wat colleges over antropologie. Die arme docenten zaten ineens opgescheept met een professor die hun colleges voortdurend onderbrak met allerlei vragen, maar intussen niet al te geïnteresseerd was in huiswerk en studiepunten.’

De rest van de tijd trok hij erop uit voor opnames: van de fietsen, de anatomie van een steegje, chaotische kruispunten zonder stoplichten, de manier waarop mensen in zo’n stad met voedsel en vuilnis omgaan. Gedurende alle seizoenen, zowel het alledaagse leven, als Leidens Ontzet en de Peurbakkentocht.

‘Die dansende mensen op de boten laten zien dat het geen oud, slaperig stadje is. Een paar Leidenaren aan wie ik eerder een rough cut liet zien, vreesden daarvoor. Te veel draaiorgels, vonden ze. Heel Leids voor een buitenstaander, maar zelf haatten ze die muziek. Er zit nu nog één draaiorgel in, bij de kermis.’

Neupert zegt ‘best zenuwachtig’ te zijn voor de vertoning van zaterdag. ‘Dat ben ik bij honderd bewoners van een dorpje in de Filipijnen al, maar honderdduizend Leidenaren, dat voelt echt als een eindexamen.

‘Mijn studenten vragen intussen hoe ze zoiets als Leiden zouden kunnen bouwen. Dat is wettelijk onmogelijk. We hebben in Amerika wel wat historische downtowns, maar wegen moeten een minimale breedte hebben voor auto’s en je kunt niet zomaar boven een winkel gaan wonen.

‘Maar ik zie dat city living in opkomst is onder millennials in de Verenigde Staten. De film is dus goed getimed als bijdrage aan dat onderwerp.’

Cobblestone Stories, net geen vijftig minuten, is Neuperts eerste langere film. ‘Ik heb het nu aardig onder de knie, maar zo’n Leids steegje is bijvoorbeeld best lastig om te filmen. Mijn vrouw moest eindeloos door de Diefsteeg wandelen, voor ik de juiste techniek en het juiste perspectief gevonden had.’

Die ontdekte hij uiteindelijk in Stanley Kubricks horrorklassieker The Shining (1980). ‘Kleine Danny, op z’n driewieler door de verlaten hal van dat hotel, dát shot moest ik hebben. Veel films gaan over mensen. De omgeving dient slechts als achtergrond. Wat Kubrick zo briljant doet, is je het gevoel geven dat je zelf daar op die plek bent.’