Wetenschap
Kuise seks
Marlisa den Hartog (24) won de Volkskrant-IISG-scriptieprijs voor haar onderzoek naar seks in de Middeleeuwen.
donderdag 15 december 2016

Hoe werd daar toen over geschreven?

‘Voorzichtig en in metaforen. In een theologische tekst was het meest expliciete dat ik tegenkwam een beschrijving van een vrouw die bovenop de man zat. Dat zou slecht zijn, want het brengt de verhouding tussen actief en passief in de war. Verder wilde de auteur de lezer natuurlijk niet op ideeën brengen.

‘Een wetenschappelijke tekst moest natuurlijk wel wat explicieter geformuleerd worden. Daarin is het interessant om te zien dat de opgewondenheid van de man wél duidelijk beschreven wordt, maar die van de vrouw niet. Dat was minder belangrijk, volgens de auteur, voor de voortplanting zelfs onnodig.

‘Ik analyseerde ook een neoplatoons traktaat, een ridderroman en een novella, waarin sociaal-realistische verhalen staan. Daarin en in de ridderroman vond ik metaforen als: de ingang van de Turk in Constantinopel. Of: de merrie haver geven; lopen in de tuinen van Venus; de intocht van de Paus in Rome. Door de context weet je wel waarover het gaat. Het kraaien van de haan verwees bijvoorbeeld naar een orgasme: “Hij liet zijn haan vijf keer kraaien”.’

Vond je verder veel verschillen tussen de bronnen?

‘Een heleboel. Iedere auteur schreef natuurlijk voor zijn eigen publiek. Medische bronnen zijn heel wetenschappelijk geschreven, ridderromans eerder erotisch en novella’s meer pornografisch: heel bot en expliciet. Tegelijkertijd vond ik overlap: een medische anekdote in een novella; of wat theologie in het medische discours. Daarin werd over anale seks niet alleen geschreven dat het ongezond was, maar ook dat het inging tegen de “Goddelijke majesteit”, zoals ze dat noemden.

‘Er werd vooral op een negatieve manier over seksualiteit geschreven. Volgens het neoplatoons traktaat hield seks de spirituele opgang naar God tegen: je moest zo kuis mogelijk leven. Ridderromans verschilden nog het meest van de rest: die zijn wat positiever. Daarin heeft seks ook te maken met intimiteit, liefdesrelaties en romantiek. Het is niet per se zondig of schadelijk.’

Hoe dacht men er echt over?

‘Dat blijft lastig, zeker voor de gewone mensen. Deze teksten werden vooral gelezen door de elite. Ik denk dat men er in elk geval voorzichtig mee omging. Ook in de ridderroman benadrukte de auteur dat vrouwen, die seks hadden buiten het huwelijk, hoorden bij de tijd waarin het verhaal zich afspeelde. Vrouwen van nu zouden dat nooit meer zo doen.’

Echt niet?

‘Het ideaal was zo kuis mogelijk leven. Voor mannen lag het wat ingewikkelder: volgens de ridderroman en de novella draagt seksuele activiteit bij aan mannelijkheid. De medische en theologische literatuur adviseert toch daar meer rationeel mee om te gaan, zodat de eer niet in het gedrang komt.

‘Vanaf januari ga ik hier als promovenda mee verder. Uit brieven van de elite, humanisten zoals Machiavelli, maar ook vrouwen, wil ik meer te weten komen over hoe mensen zélf dachten. En ik breid de periode uit tot 1550: toen kwam dat genre op. Begin zestiende eeuw schreef Pietro Aretino in de I Modi heel erotische sonnetten, mét plaatjes.’

Marlisa den Hartog, The pleasure that is taken in bed. Perceptions of sexual desire and sexual identity in Italy, 1450-1500