University College-student Thomas Meijer (21) studeert dit najaar op de Universiteit van Stellenbosch, in Zuid-Afrika. Het is de laatste universiteit die nog open is, zegt hij. De andere universiteiten hebben vanwege de vele protesten de deuren gesloten. ‘De campus is inmiddels gemilitariseerd’, zegt hij. ‘Op elke hoek staan in zwart gehulde beveiligingsmannen met schilden, knuppels en pepperspray, de zogenoemde men in black. Daarnaast heb je de “tactical response teams”, die hebben camouflagepakken aan en schieten met rubberen kogels. Op hun busjes staat: “We kick ass”.’
De spanningen onder studenten in Zuid-Afrika laaiden in september op, toen de overheid een verhoging van het collegegeld van acht procent aankondigde. Onder de hashtag #FeesMustFall braken er protesten uit onder zwarte en gekleurde studenten. Die komen vaak uit arme families en kunnen het hogere collegegeld niet betalen. Maar vooral: ze zien de verhoging als een manier om zwarte bevolkingsgroepen uit te sluiten van het hoger onderwijs. Inmiddels staat het hele universiteitsleven in het land op zijn kop. Studenten zetten gebouwen en auto’s in brand, en de politie reageert met molotov-cocktails en traangas.
Op Stellenbosch is het geweld redelijk onder controle, zegt Meijer. ‘Bij andere universiteiten zijn er busjes en gebouwen in de fik gestoken, zelfs met mensen erin. Zoiets is hier nog niet gebeurd. Ik zie wel veel gebroken ruiten. Ze laten hier de lessen koste wat kost doorgaan. Ik vraag me serieus af hoeveel geld er naar de beveiliging gaat.
‘Bij een vriendin kwamen relschoppers de klas in en verscheurden de tentamens. Zij heeft het blaadje snel in haar broekzak gestopt. Een paar weken geleden heeft iemand een brandblusser leeggespoten in een klaslokaal. Dat is gevaarlijker dan het lijkt. Aan de Universiteit van de Witwatersrand, in het noorden van Johannesburg, is er iemand door overleden. Die stikte in het schuim.’
Bij aankomst waren de internationale studenten wel ingelicht over de spanningen. Het eerste protest zag hij in de tweede week van september. ‘Dit was de aanloop naar de aankondigingen van de stijging van het collegegeld Toen bezette een groep studenten de bibliotheek. Voor ons was het eigenlijk maar een klein ongemak, maar ik hoorde veel mensen klagen. Vooral rijke blanken, eigenlijk.
‘Voor de protesterende studenten was het heftig. Het ging drie, vier dagen goed, maar toen wilde de universiteit ze eruit hebben. Die hebben toen externe beveiligers ingehuurd – dat zijn beveiligingsorganisaties die wel iets heftiger zijn dan de politie. De universiteiten regelen hun eigen beveiliging, dus de politie komt bij de uitruiming van de protesten niet altijd te pas. Dus dan komen van die gewapende kerels, volledig in het zwart. Die hebben met geweld en bussen pepperspray de studenten verwijderd.’
Later nam de groep studenten ook het International Office weer in. ‘Het plan was om een vreedzaam protest te houden, en elke dag te debatteren over de rol van Stellenbosch. Stellenbosch vind zichzelf een internationale universiteit met internationale normen en waarden, maar ze houden erg vast aan de blanke, Afrikaanse tradities.
‘Ik ben naar het tweede debat gegaan. Er waren honderden studenten. Het is enorm chaotisch. Het lijkt van buiten misschien alsof de groep protesterende studenten een geheel is, maar er is veel verschil in mening over hoe de protesten moeten verlopen. Er is een klein groepje dat colleges wil verstoren en gebouwen bezet. Maar niet iedereen wil dat. Er zaten ook mensen met petjes op van politieke partijen – die wilden er een politiek kleurtje aan geven, terwijl dat volgens anderen daar niet om gaat.
Gebouwen worden geregeld bezet. ‘Er was op een later moment een vreedzaam protest in het International Office. Toen kwam de politie er wel bij. Ze hadden een bevel, ik geloof van de rechtbank, om de studenten te verwijderen. Toen die weigerden te vertrekken, zijn ze met geweld weggehaald. Een groot aantal is gearresteerd, en een stuk of tien, twintig mensen geschorst. Ik herkende een van hen, die werd voor mijn ogen in een busje gegooid.
‘De studenten zeggen dat in Stellenbosch de apartheid voortleeft. Er wordt erg vastgehouden aan het Afrikaans, de taal van de elite. En in Zuid-Afrika leren mensen eigenlijk alleen de blanke geschiedenis. Over de geschiedenis van voor de kolonisatie hoor je nooit iets. Een vriend vertelde dat ook op de middelbare school er geen les wordt gegeven over de Afrikaanse geschiedenis, maar alleen Europese geschiedenis. Daarnaast, misschien ook niet onbelangrijk, is ruim 80 procent van de docenten aan Stellenbosch blank, en 60 procent van de studenten. Dat is geen afspiegeling van de maatschappij.’ In Zuid-Afrika is 80 procent van de bevolking zwart.
‘Rector Wim de Villiers zou in gesprek gaan met studenten, dus honderden studenten verzamelden zich op de campus. De eisten dat de kosten van de studies niet omhoog zouden gaan, en dat laaggeschoolde werknemers die ontslagen waren weer opnieuw zouden worden aangenomen. Dat waren vaak ouders van de zwarte studenten. Ook willen ze dat de lesstof wordt gedekoloniseerd.
‘De Villiers kwam niet opdagen. In plaats daarvan stuurde hij een video met een reactie. Er was veel boegeroep. Ook stuurde hij een gekleurde vrouw als woordvoerder in zijn plaats, en dat beviel de meesten al helemaal niet. Het gaf het idee dat hij haar alleen had gestuurd vanwege haar huidskleur. Die avond hebben studenten nog meer gebouwen bezet. Het is klaar, denken ze. Er moet nu iets veranderen.’
Anoushka Kloosterman