Door Bart Braun Morbide obesitas heb je bij een zogeheten body mass index van 40 of hoger. Iemand van één meter vijfenzeventig moet daarvoor minstens 120 kilo wegen. ‘Morbide’ betekent in geneeskundeland ‘ziekelijk’: wie ziek is dankzij zijn of haar vetzucht – suikerziekte, gewrichtsklachten, hoge bloeddruk – telt ook als morbide obees met een iets lagere BMI.
Als je eenmaal zo dik bent, wordt het tijd om daar écht wat aan te gaan doen. De tijd van lulkoekdiëten à la de Voedselzandloper of Green Happiness is dan wel echt voorbij. Hier moet een dokter aan te pas komen. Die heeft een handicap die de dieetgoeroes en Herbalife-achtige kwakzalvers niet kennen: artsen schrijven bij voorkeur behandelingen voor waarvoor wetenschappelijk bewijs bestaat. Daar staat tegenover dat ze ook veel meer mogen doen.
Een gastric bypass bijvoorbeeld. Hierbij leidt een chirurg een deel van het spijsverteringskanaal om: de maag wordt veel kleiner en de voeding komt in een later deel van de dunne darm terecht. Het is een ingrijpende operatie, ook omdat het sowieso al lastiger is om heel erg dikke patiënten te opereren.
Wie te dik is en er nu eentje overweegt: denk er nog even over na. In Nederland krijg je de operatie alleen maar als je ook achterliggende problematiek – eetstoornissen, bijvoorbeeld – aanpakt. Na de operatie is het namelijk zaak om de rest van je leven een aangepast eetpatroon te volgen.
Bovendien is het geen tovertruc die dikke mensen verandert in dunne mensen – vetzucht is heel wat hardnekkiger dan de meeste dunne mensen denken. Een gastric bypass verandert heel dikke zieke mensen in gewoon dikke, gezondere mensen. Zo’n negentig procent geneest van suikerziekte.
Ook in een recente publicatie van Leidse wetenschappers in het vakblad Metabolism gaat het zo: de proefpersonen met een maagomloop vielen gemiddeld twintig kilo af, van 117 naar 97, en hun bloed- suikerwaardes daalden flink. De publicatie is onderdeel van een groter onderzoek naar gastric bypass-operaties, door de inmiddels gepromoveerde arts Mirjam Lips.
Lips en haar mede-onderzoekers waren niet alleen geïnteresseerd in gewichtsverlies, legt medisch biologe Vanessa van Harmelen uit. Het artikel in Metabolism, waarvan zij hoofdauteur is, richt zich bijvoorbeeld vooral op de gevolgen van de operatie voor de afweer van de patiënt.
‘Obese mensen hebben meer ontstekingsstofjes in hun bloed. Hun vetcellen hebben stress: ze krijgen soms te weinig zuurstof, en worden sterk opgerekt. Daardoor roepen ze als het ware om hulp van het immuunsysteem. Omdat dikke mensen zoveel vetweefsel hebben, stroomt die immuunreactie over naar de rest van het lichaam. De concentratie van stoffen die een ontsteking veroorzaken, is daardoor constant verhoogd. Alsof je hele lichaam continu een klein beetje ontstoken is.’ En juist die ontstokenheid speelt een grote rol bij al die dingen die morbide obesitas morbide maken.
Lips, Van Harmelen en hun mede-onderzoekers vergeleken vijftien maagoperatie-patiëntes met een groep van twaalf even dikke mensen. Die tweede groep kreeg geen operatie, en werd in plaats daarvan op een streng dieet gezet. Zij kregen dieetshakes die 600 Kilocalorieën per dag opleverden. Ter vergelijking: een volwassen vrouw die matig actief is, heeft ongeveer 2000 Kcal nodig om op gewicht te blijven. 600 is anderhalve tosti, een portie afhaalnoedels, of zo’n plastic doosje maaltijdsalade van de stationswinkel. En dat dan voor een hele dag.
‘Dat is echt uithongeren’, benadrukt Van Harmelen. ‘Het vergt heel veel motivatie, en kan eigenlijk alleen onder heel goede begeleiding van diëtisten.’
Drie maanden na de operatie, of het begin van het uithongerdieet, keken de onderzoekers naar de ontstekingsgraad van de afgevallen dikkerds. ‘Die was bij allebei de groepen verbeterd, maar bij de mensen die de bypass hadden gehad, zagen we minder verbetering’, vat Van Harmelen de resultaten samen.
‘Over de verklaring daarvoor kunnen we vooralsnog alleen speculeren. We vermoeden dat de ingrijpende operatie nog steeds merkbaar is bij de bypass-patiënten. Het zou in elk geval heel interessant zijn om later nog eens te kijken; helaas paste dat niet in het traject van dit onderzoek. Wat er op de langere termijn gebeurt, is nog maar de vraag.’
Maar stel dat er meer aan de hand is dan de nawee van het snijden? ‘Ik ga echt nog niets adviseren’, zegt Van Harmelen, die benadrukt dat een bypass veel gunstige effecten heeft voor dikke mensen, en niet ineens kan worden afgeserveerd. ‘We weten gewoon niet wat er op de langere termijn gebeurt met het immuunsysteem. Bij beide methoden wordt je stofwisseling gezonder, in elk geval.’