De Nederlandse overheid en universiteiten willen steeds meer open access: een systeem waarbij wetenschappelijke artikelen toegankelijk zijn voor iedereen, en niet achter een betaalmuur zitten (zie ook: 'Alles openbaar'). Die artikelen worden nu vaak nog gepubliceerd door uitgevers, en die verdienen geld met het verkopen van abonnementen. Die willen dus juist graag dat er wél betaalmuren zijn.

Dat levert spanning op, en die spanning komt om de zoveel tijd tot uiting in de zogeheten Big Deals, waarin de universiteitsbibliotheken met de uitgevers pingelen over de abonnementskosten. De universiteiten hebben geen zin om te betalen terwijl ze zelf de stukjes gratis aanleveren.

De partijen hebben elkaar nodig: wetenschappers moeten in goede bladen staan, en die zitten bij de uitgeverijen. Uitgeverijen hebben geld nodig, en als ze het echt te bont maken leveren de wetenschappers geen stukken meer aan. Langzaam maar zeker begonnen de grote uitgeverijen mee te bewegen richting open access. Op de grootste na: het ooit in Leiden opgerichte miljardenconcern Elsevier, uitgever van prominente titels als Cell en The Lancet.

Vorig jaar dreigden de onderhandelingen te klappen; dan hadden Nederlandse wetenschappers geen toegang meer gehad tot alle artikelen vanaf 1 januari. Op het laatste moment gingen de universiteiten nog één jaar door op de oude voet, maar nu is er een akkoord dat echt iets verandert. In 2018 moet dertig procent van de Elsevier-artikelen direct openbaar zijn, zonder dat de auteurs daar extra voor hoeven te betalen, het zogeheten double dipping. Die kosten zijn nu afgekocht via de Big Deal. Er komt een lijst van tijdschriften waarin gratis open acces kan worden gepubliceerd, maar die lijst is nog niet af – vandaar dat universiteitskoepel VSNU en Elsevier nu nog spreken van een principe-akkoord. Onderzoeksbeurzenverstrekkers stellen open acces-publicatie steeds vaker als voorwaarde bij het geven van een subsidie.

Uiteindelijk willen de VSNU en het ministerie van OCW dat in 2024 alle Nederlandse wetenschap open acces gepubliceerd wordt, dus als het contract in 2018 is afgelopen, moet er opnieuw hard onderhandeld worden.