Columns & opinie
Column: Activist met feiten
woensdag 9 september 2015

Wat moet een academicus in het vluchtelingendebat? Sommige mensen waarschuwen dat we ons niet mogen laten leiden door emoties. Ik geloof dat ze dat vooral doen wanneer een gevoel de overhand dreigt te krijgen dat hen niet aanstaat, want het is natuurlijk onzin. Zonder gevoel valt er weinig bij te dragen aan politieke discussies als deze.

Honderdduizenden mensen trekken van de ene plaats naar de andere, maar de ratio heeft daar geen mening over: die kan zien hoe dat allemaal in zijn werk gaat, hoe sommigen de vluchtelingen van harte welkom heten en anderen hun komst verafschuwen, maar zonder een stel goedgekozen eigen morele waarden lukt het nooit om te besluiten welke kant te kiezen, en die waarden komen ontegenzeggelijk voort uit emoties.

Dus wat moet een geleerde? Hij kan natuurlijk de partij van zijn keuze het gewicht van zijn academische titel geven. Ja, ook dr. X is bang voor bebaarde mannen die hier de sharia willen invoeren. Nee, ook professor Y kan de foto van het jongetje niet bekijken zonder tranen in haar ogen. De dames X en Y hebben ongetwijfeld dezelfde rechten om hun diepere gevoelslagen bloot te leggen als iedereen. Maar van een academicus zou je meer verwachten.

Ik vind dat Leo Lucassen meestal de juiste toon treft. Hij is hoogleraar Migratie in Leiden en daarnaast wetenschappelijk directeur van het Internationaal Instituut voor Sociale Geschiedenis (IISG) van de KNAW, dus je zou kunnen zeggen dat zijn hele loopbaan hem heeft voorbestemd om in deze verwarrende tijden een leidende rol te spelen, maar dat betekent niet dat iemand zich als het moment daar is ráád weet.

Lucassen doet dat wel. Al maandenlang voorziet hij de discussie van statistieken, van historische achtergronden en van nuances. Hij treedt op de radio op, hij schrijft voor de kranten en hij neemt deel aan de emotionele paintball-oorlog die op Twitter voor debat doorgaat.

Een belangrijk deel van dat debat gaat over wat een zwijnen het zijn bij de andere partij. Wie tegen de komst van vluchtelingen is, is een nazi, wie er voor is, hoort tot de linkse elite die het eigen volk onderdrukt. Wie niet voortdurend afstand neemt van het gescheld aan eigen zijde, is verdacht. Wie er wel afstand van neemt, is een verrader.

Lucassen wordt als ik het goed zie, meestal tot de linkse elite gerekend (te laf om even 50 vluchtelingen in de eigen slaapkamer uit te nodigen), maar we kunnen niet uitsluiten dat dit iets zegt over de relatieve kwaliteit van de argumentatie van één kant van het debat. ‘Als “activist” betekent dat je het belangrijk vindt dat feiten een rol horen te spelen in het migratiedebat’, tweette Lucassen vorige week, ‘ja, dan ben ik een activist.’

Uit zijn uitlatingen valt wel af te leiden wat Lucassens eigen waarden zijn – maar dat maakt hem nog niet tot een activist. Hij laat inderdaad vooral de feiten wegen. Zijn wetenschappelijke werk maakt hem omgekeerd niet tot een morele autoriteit die wij die geen deskundigen zijn onvoorwaardelijk moeten volgen. Met zijn onvermoeibare pogen de werkelijkheid naar boven te halen waarover wij allen ons eigen gevoel kunnen hebben, tilt hij het debat naar een hoger niveau.

Dát lijkt mij nu valorisatie van de wetenschap.

Marc van Oostendorp is hoogleraar fonologische microvariatie

Leo Lucassen op Twitter: @LeoLucassen

Marc van Oostendorp op Twitter: @fonolog