Studentenleven
Op naar Den Haag!
Duizenden studenten demonstreren vrijdag op het Malieveld in Den Haag tegen het leenstelsel. Vroeger werden universiteitsgebouwen bezet en werden collegegeld­inningen massaal geboycot.
Marleen van Wesel
woensdag 12 november 2014
© Taco van der Eb

Bezettingen en boycots

‘Geen kamers, dan maar tenten!’ luidde de leus van studenten die in 1966 een week op het Schuttersveld kampeerden. Het Leidsch Studenten Corps hield zich verre van politieke stellingname, maar lang niet iedereen werd nog lid én er kwamen meer studenten uit de middenklasse. Voor deze zogenaamde ‘nihilisten‘ werd in 1963 de Nederlandse Studenten Vakbeweging (SVB) opgericht. De Leidse variant trok direct zo’n honderd leden. Corpsleden bekladden intussen de Leidse SVB-caravan met ‘Rode Rakkers’ en staken folders in de fik.

‘De SVB wilde gelijke kansen op hoger onderwijs voor iedereen, door gelijke toelage, zoals de basisbeurs eigenlijk’, vertelt Agnes van Steen. Zij kwam hier in 1974 geschiedenis studeren en publiceerde deze maand het boekje Strijdcultuur. Leids activisme in de jaren ’70. Zelf was ze niet uitzonderlijk actief, vindt ze. ‘Bij de SIL-bezetting zat ik wel in de hal.’ Het college van bestuur weigerde toen een marxistische kandidaat aan te stellen, die was voorgedragen door het Sociologische Instituut Leiden zelf. ‘En voor abortusdemonstraties reisde ik af naar Maastricht.’

Andere groepen werden door de studenten aangestoken. ‘Werkende jongeren in Leiden, die ook kampten met woonruimtetekort, bezetten in de jaren zeventig bijvoorbeeld de Pelikaanhof. Studenten kwamen ook op voor andermans belangen: ze organiseerden discussiebijeenkomsten, zogenaamde teach-ins, over Vietnam. Ze waren sterk vertegenwoordigd in de vrouwenbeweging en vormden de eerste actiegroepen voor homoseksuelen die echt de straat opgingen.’ Ook scholieren volgden het voorbeeld, bijvoorbeeld in het Leids Actiecomité Scholieren (LAS). Daarin verzette leerlinge Mariët Bussemaker, tegenwoordig Jet, zich ertegen dat jongens wiskunde in hun vakkenpakket moesten nemen, terwijl het meisjes juist werd afgeraden.

Behalve demonstraties, teach-ins en bezettingen waren er boycotacties. ‘Het collegegeld, verhoogd naar duizend gulden, werd gewoon niet betaald. Het werd uiteindelijk vijfhonderd gulden en in de jaren zeventig alsnog 750, maar toen was de actiemoeheid toegeslagen. Vooral in Leiden, in de rest van het land werd nog wel wat georganiseerd.’

Het verdwijnen van de actiebereidheid hing volgens Van Steen samen met de invoering van de tweefasenstructuur in 1982, tot 2002 de voorganger van het huidige bachelor-masterstelsel. ‘De linkse inspiratie uit de jaren zeventig speelde natuurlijk ook mee. En de vrouwenbeweging zakte in. Maar met de tweefasenstructuur werd de studieduur echt aan banden gelegd. Er was minder tijd voor actiegroepen.’ Dat speelt volgens Van Steen nog steeds. ‘Maar wanneer er iets concreets aan de hand is, zijn studenten nog altijd te mobiliseren. Zoals nu, met het leenstelsel.’

Van Steen heeft de indruk dat Leidse studenten meestal de landelijke trend volgden. Veel recenter, bij de protesten tegen de langstudeerboete enkele jaren geleden, leken Leidse studenten juist wat achter te blijven. ‘Nog altijd zijn studentenbonden in andere steden groter en actiever’, geeft bestuurslid Giezeman toe.

‘Met spandoeken de Dam opgaan, zoiets gebeurt hier niet’, zegt ook De Groot. ‘Maar allerlei organisaties houden congressen en lezingen over het leenstelsel. Ze zijn er wél mee bezig.’

Zinvol protest

Julius Terpstra (25, masterstudent political culture and national identities) gaat naar Den Haag met het CDJA, de jongerenafdeling van het CDA, waarvan hij voorzitter is. ‘Met een man of zestig. We nemen grote kartonnen biljetten mee, met het hoofd van Rutte erop en het bedrag min 15.000 euro.’ Demonstreren is geen CDA-gewoonte, maar voor deze keer hebben ze twee goede redenen. ‘Studenten wacht straks een ontzettend hoge studieschuld. En: het CPB heeft uitgerekend dat hogescholen en universiteiten met het leenstelsel jaarlijks 10.000 studenten minder trekken. De angst voor schulden is zo groot, dat de toegankelijkheid in het gedrang komt. Dit is niet de juiste prikkel.’ De manifestatie heeft volgens Terpstra zeker nog zin. ‘Minister Bussemaker maakt er zo’n haastklus van, omdat ze weet dat het even kan duren voor het voorstel door de Eerste Kamer is. Na de Provinciale Statenverkiezingen in maart zou de coalitie voor het leenstelsel wel eens een minderheid kunnen vormen in de Eerste Kamer.’

Niet vechten = verliezen

Kevin Leijn (22, vierdejaars student politicologie) gaat naar het Malieveld met de Communistische Jongeren Beweging (CJB) en wat vrienden. ‘Het is belangrijk om zo’n aanval af te slaan. Zelf heb ik, tenzij mijn master misgaat, niet echt meer met lenen te maken. Maar de toegankelijkheid van het hoger onderwijs is een groot probleem. Het leenstelsel brengt niet alleen studenten in een benarde positie. Ook jonge werknemers betreden de arbeidsmarkt straks met een grote schuld.’ Het is nog niet te laat: ‘Al zou het voorstel al door de Eerste Kamer zijn, massaal studentenverzet uit het verleden bewijst dat plannen altijd nog afgeschoten kunnen worden. Pas als je niet vecht, is de strijd verloren.’

Een alternatief bezuinigingsmiddel is er volgens hem niet. ‘Ik ben voor het behoud van de basisbeurs, die mag zelfs omhoog, én voor mbo-OV-reisrecht. Er is een karikatuur geschapen van bierdrinkende studenten, maar zo’n luxe is het niet. De basisbeurs is noodzakelijk.’ Het CJB pakt vrijdag niet uit met spandoeken en vlaggen. ‘Dat is aan de studentenbonden. Niet iedereen vindt het CJB even leuk. Wel nemen we wat pamfletten mee. Ik verwacht dat het aardig groot gaat worden. En dat het positief blijft.’

Leenstelsel is een verarming

Nina Bouwmeester (25, educatieve master Nederlands) staat vrijdag op het Malieveld voor haar leerlingen. ‘Ik wil erbij zijn. Er wordt iets afgepakt: ik heb dankzij mijn stufi op kamers kunnen wonen én voor de studie Nederlands gekozen.’ Dezelfde studiekeuze is bij het leenstelsel helemaal niet zo evident.

‘Aankomende studenten denken voortaan twee keer na of hun toekomstplan wel genoeg salaris oplevert. In plaats van Grieks en Latijn gaan ze maar iets economisch studeren. Als iedereen in standaardstudies wordt geduwd, leidt dat uiteindelijk tot verarming van het aanbod op de universiteit. Iedereen moet kunnen studeren wat hij of zij wil, zonder de toekomst te vrezen.’ Zelf is ze toevallig vrij vrijdag, haar leerlingen niet. ‘En ze gaan er waarschijnlijk ook niet voor spijbelen.’ Ze hoopt op een goede opkomst ‘van mensen uit verschillende jaren en lagen’. Want: ‘Dit gaat het hele land aan’

Op de vraag of demonstreren nog zin heeft, reageert ze stellig: ‘Ja. Het heeft altijd zin om te laten zien wat je vindt.’

De barricaden op

Ook de bestuursleden van de nog jonge Leidse Studentenbelangenorganisatie (LSBo) nemen vrijdag om 12.00 uur de trein naar Den Haag. ‘Eerst het leenstelsel, daarna gaan we andere kwesties in Leiden aanpakken. Dan worden we wel zichtbaarder’, vertelt voorzitter Sebastiaan de Groot (22, politicologie). Deze week flyerden ze in het KOG en het Lipsius. ‘Weinig studenten wisten dat ze tijdens hun master wel degelijk met het leenstelsel te maken krijgen. We schrokken ervan. Dat komt doordat een overheidscampagne vooralsnog absent is.’

‘Studenten denken ook dat het besluit er al doorheen is’, zegt Koen Giezeman (22, wijsbegeerte en rechtsgeleerdheid). De Groot: ‘Het is weliswaar door de Tweede Kamer, die oordeelt over het idee. Maar de Eerste Kamer moet juist nog oordelen over de procedure. Er zitten nog veel haken en ogen aan. Het systeem van DUO is er nog helemaal niet klaar voor. Er is geen overgangsregeling voor aankomende masterstudenten. En geen uitzonderingsregeling voor meerjarige masters en voor mbo’ers die naar het hbo doorstromen. Al die dingen zijn niet bewust zo geregeld, het komt echt doordat het plan haastig wordt afgeraffeld. De demonstratie komt dus precies op tijd.’

Giezeman: ‘Je ziet nu al veel geesteswetenschappers die er rechten bij gaan doen, zoals ikzelf. De worst die ons wordt voorgehouden, dat we later meer gaan verdienen, is niet zo vanzelfsprekend.’

‘Het is een oneerlijk stelsel. Op basis van de verkeerde criteria zien mensen straks af van een studie. Niet vanwege intellectualiteit of motivatie’, zegt Bert van Laar (23, wijsbegeerte in Leiden en muziekwetenschap aan de UvA). ‘Een triest verschil met het verzet tegen de langstudeerboete, is trouwens dat universiteiten deze keer niet duidelijk tegen de plannen zijn. De VSNU is zelfs voor.’ Destijds, in 2011, gaven veel onderwijsinstellingen collegevrij en reden er bussen uit het hele land naar Den Haag.

‘Terwijl dit de grootste hervorming in dertig jaar genoemd wordt. Daarvoor mogen we gerust de barricaden op’, vindt De Groot. Hij kijkt uit naar vrijdag. ‘Ik zie een Malieveld voor me, met tienduizend studenten, maar ook professoren, scholieren en ouders. Geen boze menigte, maar enorm veel energie, waarmee ze de minister kunnen laten voelen hoeveel zorgen zij zich maken. En niet alleen om hun eigen toekomst.’