Nieuws
Universiteiten botsen met Elsevier
De onderhandelingen tussen universiteitskoepel VSNU en uitgever Elsevier zijn vastgelopen.
woensdag 5 november 2014

De meeste wetenschappelijke artikelen kun je als gewone burger niet zomaar inzien. De vakbladen waar ze instaan, zijn van grote uitgeverijen; wie wil lezen, moet betalen.

Universiteiten betalen voor toegang, en de universiteitskoepel VSNU onderhandelt namens hen met de uitgevers over hoeveel miljoen dat precies moet kosten.

Maar de onderhandelingen met Elsevier, één van de grootste uitgevers, liggen nu stil. Dat is belangrijk: want Elsevier zit op een aantal van de belangrijkste wetenschapsbladen, en het gaat om veel geld. Ter indicatie: alleen al de Universiteit Leiden was dit jaar 866 duizend euro kwijt aan Elsevier-titels.

Het grote struikelblok is Open Access: het idee dat burgers via belastinggeld meebetaalde aan het onderzoek - ook bij die artikelen moet kunnen zonder extra te betalen.

Nederland heeft grote ambities op dat punt: vorig jaar kondigde staatssecretaris Sander Dekker aan dat wat het Ministerie van Onderwijs en Wetenschap betreft, in 2024 alle publiek betaalde wetenschap openbaar moet zijn.

Elsevier werkt daar, wat de universiteiten betreft, te weinig aan mee.

Bastiaan Verweij van de VSNU: ‘Wij zitten op één lijn met Dekker: we moeten toe naar een toekomst waarin wetenschappelijke artikelen vrij toegankelijk zijn voor iedereen. Elsevier zegt wel daaraan te werken, maar wat ze doen is niet genoeg, en nog lang niet substantieel genoeg.

‘We hebben moeite met dubbel betalen: onderzoekers moeten betalen om hun onderzoek te publiceren, en universiteiten moeten nog een keer betalen om het tijdschrift met dat onderzoek te kunnen lezen. Wij willen niet meer aan de achterkant betalen, alleen aan de voorkant. Het is niet zo dat we niets meer willen betalen: de universiteiten betalen voor publicatie, en daarna is het artikel toegankelijk voor iedereen.

‘Behandelende artsen, patiënten en ondernemers hebben behoefte aan de kennis in die artikelen. Van publiek geld betaald onderzoek naar iets als ebola, dat zo leeft, moet toegankelijk zijn. De uitgevers krijgen nog steeds miljoenen, alleen op een andere manier.’

Is dat geen kwestie van vestzak-broekzak? ‘Nu is het vestzak èn broekzak’, aldus Verweij. ‘Dat willen we niet meer. Dat zet het verdienmodel van uitgevers wel op de schop, ja.’

Voor hybride constructies zoals Nature heeft, waarbij onderzoekers extra betalen om hun artikel openbaar te maken, voelt de VSNU niet veel. Dan moeten universiteiten namelijk nog steeds eerst betalen voor een abonnement, en extra voor de open access.

In het ergste geval lopen volgend jaar ook medewerkers van Nederlandse universiteiten tegen een paywall aan als ze de nieuwste artikelen uit Cell, The Lancet of andere Elsevier-bladen willen lezen.

Verweij: ‘Dat is best een vraagstuk, inderdaad. We moeten zoeken naar een manier waarop onderzoekers er wel bij kunnen. Maar er is nog tijd voor onderhandelingen. Elsevier kondigde niet voor niets dinsdagavond aan dat ze verwachten door te kunnen praten. Ik neem aan dat dat betekent dat ze met een nieuw voorstel komen. Dat moet dan wel een beter bod zijn.’

Elsevier is onderdeel van het concern Reed Elsevier, dat vorig jaar twee miljard euro winst maakte. De uitgever was niet bereikbaar voor commentaar.