‘Ik kom uit Bulgarije, een land dat pas in 2007 bij de EU kwam’, zegt Petya Alexandrova (1986), die vandaag in Leiden hoopt te promoveren op een onderzoek naar agendazetting in de Europese Raad. ‘Ik ben zelf echt optimistisch over de EU. Maar dat geldt niet voor al mijn landgenoten. Lidmaatschap heeft het land niet op een magische manier veranderd. Sommige Bulgaren geeft dat een gevoel van desillusie.
Een met de SP en PVV vergelijkbaar anti-EU blok is er echter niet in Bulgarije. ‘We hebben een nationalistische partij Ataka (de partij haalde 7,3 procent van de stemmen bij de parlementaire verkiezingen in 2013, red.) die zich verzet tegen de EU en zich richt op Rusland, wat ik dan weer raar vind voor een zogenaamd nationalistische partij.’
De link met Rusland is sterk. In 1877 werd Bulgarije door de Russen bevrijd van de Ottomaanse overheersing. ‘Op school leer je dat Rusland je vriend is. Een deel van de Bulgaren heeft dan ook enige moeite om zich te positioneren tussen Moskou en Brussel. Als er zeer ingrijpende sancties komen tegen Rusland, bijvoorbeeld een totaal handelsverbod, dan kunnen en er problemen tussen de EU en Bulgarije ontstaan waar Rusland wellicht gebruik van kan maken.’
De Europese Raad is de belangrijkste EU-speler als het gaat om het conflict met Rusland. ‘De Raad is best een vreemd instituut’, aldus Alexandrova. ‘Formeel heeft het geen takenpakket en is het pas in 2009 in het Verdrag van Lissabon als officiële EU-instelling benoemd. Wetten worden er niet opgesteld, maar toch staat de Raad bovenaan de hiërarchie. Het beleid van de EU wordt er wel in grote lijnen bepaald, vooral de buitenlandse politiek. Als je de agenda bestudeert door de jaren heen, dan ligt de focus verder op macro-economie en bestuurskwesties. Alleen als deze Grote Drie wat minder aandacht krijgen, komt er meer ruimte op de agenda voor andere onderwerpen.’
De Europese Commissie is de wetgevingsinstelling van de EU maar eurocommissarissen kunnen niet al te veel betekenen op het gebied van buitenlands beleid. ‘De voorzitter van de Commissie is wel altijd aanwezig bij bijeenkomsten van de Raad. Dus er is directe invloed. Het ontbreekt nog aan goed empirisch onderzoek naar de interacties tussen deze twee instellingen.’
De Raad komt minimaal vier keer per jaar samen en alle 28 regeringsleiders van de lidstaten zijn er in vertegenwoordigd. Vanaf december wordt de huidige Belgische voorzitter Herman van Rompuy opgevolgd door de Pool Donald Tusk. Is hij juist vanwege de spanningen met Rusland voorzitter geworden? ‘Dat denk ik niet. Maar de crisis heeft het besluit wel makkelijker gemaakt. Het kan de Russen overigens niet veel schelen. Kersvers eurocommissaris Frans Timmermans vertelde dat hij ooit Sovjetleider Michail Gorbatsjov aan een assistent hoorde vragen wat toch die EU was en of zijn eigen staat daar eigenlijk lid van was. Die houding is veranderd, maar zo belangrijk vinden ze de EU nu ook weer niet. Het is slechts een van de actoren. Bovendien blijkt uit mijn onderzoek dat het de voorzitter ontbreekt aan enig voorrecht in het bepalen van de agenda.
Alexandrova verwacht niet dat eurosceptici het in de lange termijn gaan winnen. ‘De EU valt niet uit elkaar. Het is een work in progress. De Unie is zo enorm in ontwikkeling, zonder dat altijd duidelijk is waar die ontwikkeling moet eindigen. Dat zie je ook aan de hoeveelheid verdragen die al zijn gesloten. Midden in die dynamiek is er dan ineens een conflict met Rusland. De EU moet improviseren en dat is niet eenvoudig.’