Nieuws
Weg met de betaalmuur
DOOR VINCENT BONGERS Universiteiten dragen bij aan een ‘eerlijker, gezonder, rechtvaardiger, veiliger en duurzamer wereld’, aldus rector Carel Stolker bij de opening van het academisch jaar. Maar ze moeten hun kennis wel eerlijk delen, vond staatssecretaris Sander Dekker.
woensdag 3 september 2014

‘De gruwelijkheden leken zich zeker in deze zomer in hoog tempo op te volgen’, zei rector magnificus Carel Stolker maandag bij de opening van het academische jaar in de Pieterskerk. ‘De rampvlucht boven de Oekraïne, de strijd in en rond Gaza, onthoofde journalisten en de uitbraak van het griezelige Ebola-virus.’ Kan de universiteit wat doen tegen al deze ellende? Ja, vindt Stolker. Veel zelfs. ‘Zij doet wat zij is: een gaaf, eeuwenoud, academisch netwerk dat inmiddels onze hele aardbol omspant, een fijn weefsel van wetenschappers, docenten en studenten die elkaar blijven opzoeken, elkaar blijven lezen en spreken óver de grenzen van alle conflicten en zorgen heen.’ Waar de internationale politiek lijkt te falen ‘vormen universiteiten nog een van de weinige netwerken die werkelijk blijven verbinden. Met al die opwinding over accreditaties en de zucht naar de nieuwste rankings is het een rol die maar al te vaak wordt vergeten.’

Hij gaf voorbeelden van hoopvolle en grensoverschrijdende Leidse projecten: samen met de universiteit van Benghazi pogen wetenschappers van het Van Vollenhoven Instituut het juridische systeem van Libië te herbouwen. ‘En dat is natuurlijk niet zonder gevaar.’ Hij noemde ook de studentenuitwisseling in de bio-informatica met Moscow State University, die ondanks de opgelopen spanningen tussen Nederland en Rusland deze zomer plaatsvond. ‘Onze universiteit voelt haar verantwoordelijkheid om bij te dragen aan eerlijker, gezonder, rechtvaardiger, veiliger en duurzamer wereld.’

Sander Dekker, VVD staatssecretaris van Onderwijs, begon luchtiger aan zijn speech. ‘Ik vind het altijd een feest om weer terug te zijn in Leiden, mijn alma mater’, aldus Dekker die er bestuurskunde studeerde en tot 2006 docent was. Hij roemde de stevige muren van het bolwerk van de vrijheid. Maar die beschermende omgeving wordt maar ‘al te makkelijk een vesting’ waarschuwde hij. ‘Een vesting waarin onderzoekers zich al dan niet bewust verschuilen. Met ramen zo hoog, dat ze nog net genoeg licht binnenlaten, maar het zicht op de buitenwereld ontnemen. Waardoor de wetenschap het gevoel met de realiteit soms dreigt te verliezen.’

Dekker vond dat wetenschappers hun kennis niet genoeg met de buitenwereld delen. ‘Toen ik laatst een artikel van mijzelf opzocht, stond ik toch raar te kijken toen ik op een betaalmuur stuitte. Kennis die met publiek geld tot stand is gekomen, is voor datzelfde publiek gewoonweg niet beschikbaar. En dat holt het draagvlak voor de wetenschap uit. Wetenschap is geen doel op zich. Net zoals kunst pas kunst wordt als het wordt gezien, wordt kennis pas kennis als het wordt gedeeld.’

Hij hield een vurig pleidooi voor open access. Wetenschappelijke artikelen moeten beschikbaar zijn voor iedereen. En wetenschappers moeten naar buiten treden met hun kennis. ‘Combineer academische vrijheid met maatschappelijke verantwoordelijkheid.’

Bioloog Wouter Bruins past vast in het beeld dat de staatssecretaris voor ogen heeft. Als student was hij medeoprichter van het bedrijfje In Ovo dat een techniek ontwikkelde om te bepalen of er uit een bevrucht ei later een haan of een kip komt. Hij is ook mede-initiatiefnemer van de Vrijplaats Universiteit Leiden. Een in 2013 gestart platform waar ondernemende studenten, universiteit en bedrijven nader met elkaar in contact kunnen komen. Hij kreeg voor zijn ondernemingslust de tweejaarlijks uitgereikte K.J. Cathprijs waar een geldbedrag van 2500 euro aan is verbonden.