Wetenschap
Niet verbrand, toch riskant
Zonnebankgebruikers die oppassen om niet te verbranden kunnen nog steeds huidkanker krijgen, stelden Leidse en Schotse dermatologen vast. ‘Negen van de tien zonnebanken voldoen niet aan die normen.’
Bart Braun
woensdag 3 september 2014

Wie dit jaar in Nederland bleef, zal het niet zijn ontgaan: er was veel regen. Het Zuiden van het land beleefde zelfs de natste zomer aller tijden. Als het al een keertje droog was, moest je snel de Ice Bucket Challenge doen, maar de echte uitdaging was om bruin te worden zonder zonnebank.

Voor wie zich toch in zo’n tosti-ijzer waagde, is het wellicht nuttig om te weten dat zonnebanken het risico op huidkanker verhogen.

Maar dat wisten we toch al?

Ja, maar er bestaan allerlei verschillende soorten huidkanker. De bekendste is het melanoom, kanker van de pigmentcellen. De waarschuwingen dat je met plotseling opduikende moedervlekken, vooral als ze onregelmatig van vorm zijn, naar de dokter moet, proberen je te redden van deze kankersoort. Verbranden – zowel in de zon als onder de zonnebank - is een belangrijke risicofactor daarvoor. ‘Wij zeggen wel dat melanoom de wittenboorden-huidkanker is’, vertelt dermatoloog Frank de Gruijl van het Leids Universitair Medisch Centrum. ‘Mensen die binnen werken, en zich dan op vakantie laten verbranden. Dat is uit den boze, en daar wordt terecht al heel lang op gewezen.’

Een andere soort huidkanker is het zogeheten plaveiselcelcarcinoom, kanker van de opperhuidcellen. In 2011 werd de diagnose zo’n 9.200 keer gesteld. De Gruijl. ‘Dat is de blauwe-boordenkanker: typisch voor mensen met een buitenberoep. Je hoeft er niet per se voor te verbranden; elk beetje UV-straling telt op.’

Ultraviolette straling is licht in golflengtes die je met het blote oog niet kunt zien. Wetenschappers splitsen het op in UV-A, met langere golflengtes, en het kortere UV-B. Er bestaat ook een nog kortere variant, UV-C. Dat wordt bijvoorbeeld gebruikt in speciale bacterie- en schimmelwerende lampen. Dat suggereert dat UV-C ook wel eens slecht voor mensen zou kunnen zijn. Zonnebedden produceren het echter niet en de ozonlaag vangt het UV-C van de zon op, dus voor huidkanker is dat niet zo relevant.

Zowel UV-A als UV-B kunnen huidkanker veroorzaken. Meestal valt die schade te repareren, maar soms gaat de reparatie verkeerd en ontstaat een kankercel. Tussen het oplopen van de schade en het ontstaan van kanker kunnen tientallen jaren zitten: de huidige stijging in het aantal huidkankerpatiënten wordt toegeschreven aan de toegenomen populariteit van zonvakanties in de jaren ’70. Met name UV-B veroorzaakt schade aan het DNA in huidcellen die kan leiden tot plaveiselcelcarcinoom.

Die UV-straling kan je zowel oplopen van de echte zon als van een kunstmatige, stelden Leidse en Schotse dermatologen vast. En dus verhogen zonnebanken niet alleen de kans op melanomen, maar op plaveiselcelcarcinoom. Een gemiddelde zonnebankganger, die elke acht dagen twaalf minuten bakt, verhoogt daarmee de kans op die tweede soort kanker met 90 procent, volgens hun berekening. Ook zonder te verbranden, dus. De resultaten presenteren ze deze week op het World Congress on Cancers of the Skin, een internationaal huidkankercongres in Edinburgh. Het artikel over hun onderzoek is opgestuurd naar het vakblad British Journal of Dermatology.

Het risico wordt uiteraard hoger naarmate de zonnebank meer UV-straling levert. De EU heeft normen opgesteld voor hoeveel dat mag zijn. De Gruijl: ‘Mijn co-auteur Harry Moseley van de universiteit van Dundee deed vorig jaar een onderzoek waaruit bleek dat negen van de tien zonnebanken niet aan die normen voldoet.’ Een bruinbank met een hoge output verhoogt de kans op plaveiselcelcarcinoom niet met een factor 1,9 maar met een factor vier, volgens het Schots-Leidse samenwerkingsverband.

Als je plaveiselcelcarcinoom oploopt, is dat overigens niet meteen een doodvonnis. De tumoren zaaien zelden uit, en meer dan negentig procent van de mensen met zo’n carcinoom is vijf jaar na de diagnose nog in leven. Melanomen komen minder vaak voor, maar zijn ongeveer tien keer zo vaak dodelijk.

Als met name die UV-B-straling plaveiselcelcarcinoom veroorzaakt, zou je dan niet een zonnebank kunnen bouwen die dat niet uitzendt?

De Gruijl: ‘Ja hoor, dat kan zeker. Alleen word je er dan niet meer bruin van. Het zijn bovendien ook precies die golflengtes die ervoor zorgen dat je huid vitamine D aanmaakt: alles komt samen in dat kleine golflengtegebied. Er is ook geen verschil tussen wat de zon doet en wat zonnebanken aanrichten in je huid. Die laatsten worden sneller verketterd omdat het onnatuurlijk zou zijn, maar er zitten dezelfde golflengtes in.

‘Wat het aanmaken van vitamine-D betreft: je huid is daar heel erg goed in. Een half uurtje middagzon met ontblote bovenarmen is voldoende voor mensen met een lichte huid. Uitgebreid zonnen is dus niet nodig.’