Achtergrond
Geslacht: anders
Transseksualiteit is in Zuidoost-Azië geen ‘big deal’, zegt antropoloog Ward Keeler. ‘Een transmannelijke dochter kan in elk geval niet onverwachts zwanger raken.’
Marleen van Wesel
donderdag 10 april 2014

De verkiezingen in India vergen momenteel een grandioze logistieke organisatie. Er zijn 814 miljoen stemgerechtigden en voor het eerst mogen dertigduizend van hen bij geslacht ‘anders’ invullen. Ook in Zuidoost-Azië is de positie van transseksuelen aan verandering onderhevig.

‘Van oorsprong vervulden transvrouwen vaak de functie van spiritueel medium’, vertelt Ward Keeler, antropoloog aan de Universiteit van Texas, die onderzoek deed in Myanmar. Vrijdag houdt hij een lezing bij de faculteit sociale wetenschappen. ‘Die mediums zijn er nog steeds, maar er zijn carrièremogelijkheden bijgekomen als weddingplanner, visagist of mode-expert.’ Ook in films spelen ze een prominente rol. ‘Vaak wel op een lollige manier. Niet per se negatief, maar ook niet respectvol dus. Terwijl je op bruiloften, bij bedrijven, of tijdens religieuze evenementen ziet dat transseksualiteit niet echt een big deal is. Dat is in de Verenigde Staten wel anders.

‘Middenin de stad Mandalay, in Myanmar, ligt een flinke heuvel, die ik vaak opwandelde, om mijn conditie tijdens mijn verblijf op peil te houden. Bovenaan raakte ik aan de praat met een man. Na een tijdje bracht ik bij hem en zijn vrouw thuis mijn onderzoeksonderwerp ter sprake. Zoals ik vaker hoorde, vertelden ze dat ouders wel even schrikken wanneer hun zoon zegt transvrouw te zijn. Als man geniet je nu eenmaal prestige en die lever je daarmee in.’ Keeler was inmiddels benieuwd hoe dat voor transmannelijke dochters zou zijn en vroeg verder. ‘Dat was tot mijn verbazing geen énkel punt. Dan kon ze in elk geval niet onverwachts zwanger raken. In Myanmar is de druk om te trouwen niet zo groot. Ongetrouwde kinderen kunnen immers prima voor hun oude ouders zorgen. Uiteindelijk bleek dat het echtpaar dit met hun eigen dochter had meegemaakt!’ Overigens is het ook weer niet zo dat transmannen meteen op álle voordelen van man-zijn kunnen rekenen. ‘Nee, zo gemakkelijk verwerf je dat prestige niet.’

De acceptatie van transseksuelen loopt in Zuidoost-Azië niet gelijk op met die van andere vormen van seksuele diversiteit. Een relatie met een transseksueel is bijvoorbeeld niet echt een probleem. ‘De een vervult dan namelijk de mannelijke en de ander de vrouwelijke rol in een relatie. Anatomie is daarbij niet zo belangrijk, zolang beide rollen maar gerepresenteerd worden. Er is slechts een hardnekkig vooroordeel waar deze mensen tegenaan lopen: mannen in een relatie met een transvrouw wordt luiheid verweten, omdat hun partners vaak hard werken, als medium of visagist.’

Het belang van gelijke behandeling in de samenleving en ook in relaties is een vrij recent westers idee, vertelt Keeler. ‘Dat heb ik niet zelf bedacht, Michel Foucault schreef al over verschillende discoursen van machtsverhoudingen. En Louis Dumonts Homo Hierarchicus, over het Indiase kastensysteem, sloeg in de jaren zestig in als een bom, al is het later wat in de vergetelheid geraakt. In het westen proberen we uit alle macht zo gelijk mogelijk te zijn, maar daar komen we ook niet altijd helemaal uit. Later, toen Dumont zich op het westen ging richten, schreef hij nog Homo Aequalis. Zijn boeken zouden nog best van pas kunnen komen om elkaar wat beter te begrijpen.’

Ward Keeler, Transvestites and their relationships in South-East Asian countries, Faculteit Sociale Wetenschappen, vrij 11 april, 17.30 u, lokaal 1A-09