‘Ik wacht hier al maanden op’, vertelt historicus Damian Pargas. Met een flesje Fanta zetelt hij zich in een doorgezakte pluchen stoel van bioscoop Trianon. ‘Laatst was ik in Frankrijk, en daar draaide hij al gewoon. Echt raar dat het in Nederland zo lang heeft geduurd.’
De docent economische en sociale geschiedenis heeft het over 12 Years a Slave. Die film draait om het waargebeurde verhaal van Solomon Northup, een in New York wonende vrije zwarte man, die op een avond wordt ontvoerd en verkocht als slaaf. ‘Zijn verhaal is zeer bekend onder slavenhistorici’, zegt Pargas. ‘Iedereen zit op deze film te wachten. Het is belangrijk om de discussie te stimuleren en deze zwarte pagina’s te bespreken.’
Tot in de jaren tachtig is het perspectief van slaven het ondergeschoven kindje geweest, zegt hij. Historici richtten zich op de handelsaspecten en plantagedocumenten: blanke bronnen. Op zoek naar de beleving van slaven deed Pargas met een Veni-beurs onderzoek naar hun getuigenissen.
‘Ze waren kostbaar eigendom, hun waarde is te vergelijken met het bedrag dat je vandaag voor een redelijke auto zou betalen. Het was dus zaak om zo goed mogelijk op dit eigendom te letten.’
Toch worden er in de film regelmatig slaven afgeranseld, tot aan de rand van de dood toe. Als de film 3D was geweest, zouden de bloedspetters op je brilletje zitten. Overdreven? Pargas schudt zijn hoofd. ‘Een mens is ook maar een mens. Nu sneuvelt het servies bij heftige ruzie, toen moesten slaven het ontgelden.’ Over een aftuigscène: ‘Een vrij normale straf, 39 zweepslagen op de rug. Niet levensbedreigend, maar wel heel erg pijnlijk.’ Zodra blijkt dat regisseur Steve McQueen niet schroomt om bloedende en opengereten wonden te laten zien: ‘Eenmaal schoongemaakt, kon de slaaf na een week weer aan het werk hoor.’
De vleeskeuringsscène in een veilinghuis is wel onrealistisch. De slaven, man en vrouw, staan naakt in een kamer te keur voor potentiële kopers. ‘Dat gebeurde niet zo. Een persoonlijke keuring vond alleen plaats in een achterkamertje als de koper er om vroeg.’
In de film belandt Northup op de plantage van Edwin Epps, waar hij als nieuwkomer veel moeite heeft met het halen van zijn katoenquotum en geen enkele hulp van andere slaven krijgt. ‘Het was een wedstrijd wie het meest kon plukken’, aldus de historicus. ‘Had je veel geplukt, dan kon je rekenen op een beloning.’
Epps’ meesterplukker is Patsy, een slavin die tevens wordt onderworpen aan zijn sadistische vleselijke lusten. Mannen plukken per dag gemiddeld tweehonderd pond katoen, Patsy plukt vijfhonderd. ‘Damned Queen. Born and bred to the field. A nigger among niggers’, prijst Epps haar. Tja, dat valt natuurlijk niet zo lekker bij de vrouw des huizes, die dan ook niet schroomt om het meisje een kristallen whiskykaraf in haar gezicht te gooien.
‘Het was geen kwestie van de hele dag huilen en smeken om dood te gaan’, verklaart Pargas als er in de volgende scène een zwarte plantagemeesteres ten tonele komt. De facto waren huwelijken tussen blanke nen zwarten verboden, maar dat weerhield de mannen er niet van om een zwarte als geliefde te nemen. Een truc om je soelaas te krijgen: hogerop klimmen. ‘Slechts een manier om te overleven. Het kwam niet veel voor, maar het gebeurde zeker.’ En hoewel het boek nauwelijks over de zwarte meesteres rept, wordt ze hier uitstekend neergezet, vindt hij.
Door een aanhoudende rupsenplaag wordt Northup uitgeleend aan een suikerplantage. Het mag er op het witte doek uitzien als een prettig uitstapje, even weg van de ontberingen op de katoenplantage, maar het kappen van suikerriet was veel zwaarder dan katoen plukken. ‘Suikerplantages hadden gewoon heel veel arbeidskrachten nodig, die kon je niet allemaal kopen. Stadsslaven die naar het platteland moesten, waren echt pissed off. Ze keken neer op veldarbeid en waren meer bewegingsvrijheid gewend.’
Northup ontkomt uiteindelijk aan zijn slavenbestaan door de tussenkomst van Brad Pitt als de galante abolitionistische Canadees Samuel Bass die als timmerman op de plantage komt werken. Erg veel schermtijd krijgt de superster niet; zijn moment of glory is binnen tien minuten voorbij. Hij is niet de eerste blanke die bij Epps komt werken, eerder in de film zagen we al een blanke plantagearbeider. Is het niet vreemd dat een plantage, bemand door slaven, toch nog hulp van buitenaf nodig had? ‘Bass was een reiziger, altijd op zoek naar werk. Het kwam voor dat blanken op een plantage gingen werken. Voor zwaar werk huurden de slavenbazen liever arbeiders in dan dat ze hun eigendom versleten.’
‘Zo jammer!’ zucht Pargas aan het eind. Hij doelt op de scène waarin Northup vanuit de gevangenis per wagen naar de haven wordt getransporteerd. In zijn narratief vertelt de ontvoerde New Yorker hoe hij niet in een kar, maar geketend in een rij langs het Capitool moest marcheren om als slaaf verkocht te worden in New Orleans. ‘Het is onder historici een veelgebruikt citaat om de ironie van de slavernij in de hoofdstad aan te geven. Amerika verklaart aan de hele wereld dat ze is toegewijd aan vrijheid en gelijkheid, en hij liep in boeien langs het symbool van vrijheid en democratie.’
Intussen rolt de aftiteling over het scherm, die ons in hoofdletters vertelt hoe het Northup na zijn vrijlating vergaan is. ‘Zijn ontvoerders worden uiteindelijk opgepakt in Florida en berecht in Washington omdat Northup daar ontvoerd was’, vertelt Pargas tussen het rumoer van de opstaande mensen door. ‘Alleen was Washington nog steeds een slavendistrict, waar zwarten geen recht van spreken hadden. Zonder getuigen, kon en mocht Northup zichzelf niet verdedigen en de verdachten werden weer vrijgelaten.’
Hollywood much? Pargas lacht en schudt zijn hoofd. ‘De personages en de gebeurtenissen blijven allemaal heel trouw aan het boek. Sommige stukken tekst zijn zelfs letterlijk gekopieerd uit het boek. Ik verwachtte toch wel enige Hollywoodoverdrijving, maar was aangenaam verrast.’