Emeritus hoogleraar burgerlijk recht Hans Nieuwenhuis, voorzitter van de commissie wetenschappelijke integriteit van de Universiteit Leiden: ‘Zelfplagiaat is een contradictio in terminis. Plagiaat is diefstal. Van jezelf kun je niet stelen. Puur hergebruik van eigen teksten is absoluut geen plagiaat. Het is taalvervuiling om te beweren dat zelfplagiaat wel bestaat en het is heel schadelijk voor de wetenschapper die ervan wordt beschuldigd.
‘In de code wetenschapsbeoefening van de Vereniging van Universiteiten (VSNU) staat dat je niet mag pronken met andermans veren. Dat is de kern van plagiaat. Wat Nijkamp ook heeft gedaan en wat nadrukkelijk niet mag, is het hergebruiken van tekst zonder bronvermelding uit artikelen die hij met anderen heeft geschreven. Dat is wel plagiaat. Al is dat zeker niet de zwaarste vorm.’
De Leidse farmacochemicus Ad IJzerman: ‘Wij geven elk jaar de cursus scientific conduct aan masterstudenten biofarmaceutische en biomedische wetenschappen. Daar leren ze over hoe je omgaat met klinische data, maar ze krijgen ook casussen over wetenschapsethiek. Daar zit er eentje bij van een onderzoeker die bij een beursaanvraag zijn eigen artikelen citeert zonder expliciete bronvermelding. De meeste studenten vinden dat geen ernstig vergrijp.
‘Zoiets als Nijkamp hebben we niet expliciet behandeld. Ik vraag me af of we daarbij niet bezig zijn met een heksenjacht; als je tien jaar lang telkens opnieuw een bepaald stofje bij bepaalde cellen doet, moet je dat dan telkens anders opschrijven? Ik doe onderzoek naar adenosine-receptoren (grote moleculen op cellen die belangrijk zijn voor geneesmiddelen, red.). Er is één zin over de geschiedenis van het onderzoeksgebied die je in bijna elk stuk tegenkomt. Dat is inderdaad geen good practice, maar ik zou mijn collega’s daar ook niet op aanvallen. Die zin citeert een oud, moeilijk vindbaar verhaal. Wij hebben dat er ooit eens bijgepakt, en die zin blijkt niet eens te kloppen.’
Peter Nijkamp zelf, op de website van Ad Valvas (VU): ‘Stel ik schrijf “migration tends to increase cultural diversity”. Tien tegen een dat de computer meteen vele hits geeft, want zo’n uitdrukking is talloze malen gebruikt. Dat zou in principe een geval van plagiaat kunnen zijn voor de leek, maar voor de kenner is deze zin zozeer gemeengoed dat er niks aan de hand is. Dus de mate van “common sense” van een tekst is omgekeerd evenredig met de mate van plagiaat. Er is dus een groot grijs gebied, waarbij alleen de randen zwart en wit zijn.
‘Wetenschapsontwikkeling kent bovendien een zekere wisselvalligheid. Men ontwikkelt concepten, bouwt voort op bestaande zaken, en het gaat dan niet aan om bij elk volgend artikel voortdurend naar zichzelf te verwijzen. De keren dat ik dat wel overvloedig heb gedaan, leidden onmiddellijk tot een “desk rejection” van het tijdschrift, ook al omdat veel zelfcitaties de “blind review” procedure aantasten.’
Nogmaals Nieuwenhuis: ‘Ik kan me heel goed voorstellen dat er een debat nodig is over de mate waarin wetenschappers hun eigen teksten hergebruiken. Als een publicatie alleen maar of grotendeels uit knip-en-plakwerk van ouder werk bestaat, dan is dat niet de bedoeling. Dat is sloppy science.
‘Ik heb in het verleden ook bezwaar gemaakt tegen veelschrijverij. In bepaalde vakgebieden is het gebruikelijk dat een groot aantal artikelen verschijnt waaronder steeds dezelfde zes of zeven auteurs vermeld staan. Stukken waarvan duidelijk is dat niet al die personen hebben meegeschreven. Het is goed om eens te discussiëren over de wenselijkheid van dit “meeliftgedrag.” Maar dit debat staat geheel los van plagiaat.’
Nogmaals Nijkamp: ‘Beschuldigingen als het pronken met andermans veren of het herhaaldelijk pronken met eigen veren moet ik echt verwerpen. Mijn besliste en eerlijke overtuiging is dat hier niets onoorbaars aan de hand is, en dat het onverantwoord is op grond van een selectieve keuze van voorbeelden tot een generieke veroordeling te komen.’ VB/BB