Wetenschap
Ssssssst. Piiieeeepp. Trrrrr
Cathy van Eck zoekt de grenzen van muziek. Door met kartonnen hoorns te zwaaien maakt ze naar eigen zeggen ‘verboden geluiden’. ‘En dat zijn geen lukrake tonen en pieps.’
Sybren Eppinga
woensdag 18 december 2013
© Marc de Haan

Piieeeppp, plooiing, trrrrrr, knarssssss. Zo klinkt de muziek van promovenda Cathy van Eck (34). Het lijkt in de verste verte niet op geproduceerde beats van een deejay als Armin van Buuren of een aria van componist Johann Sebastian Bach.

In haar onderzoek, bestaande uit 28 composities en een proefschrift, wilde zij kijken om met microfoons en luidsprekers muziek te componeren. ‘Ik begon met de gedachte dat ze eigenlijk dood en “onhoorbaar” zijn en wilde ze meer laten leven’, zegt Van Eck. Tijdens het gesprek bij de Starbucks op Leiden Centraal klinkt klassieke kerstmuziek. ‘De luidsprekers horen we niet, terwijl het geluid alleen te horen is via de luidspreker. Een band als Radiohead kan er ook niet zonder.’

Waar de microfoon geluidsgolven omzet in een elektrisch signaal, werkt een luidspreker net andersom. Met de oranje kartonnen hoorns brengt Van Eck in Klangverordnung bijvoorbeeld stadsgeluiden ten gehore. De toeters zijn aan haar arm bevestigt. Door haar armbewegingen bewegen de luidsprekers. ‘In de hoorns zitten luidsprekers, waaruit de klanken komen die ik heb gemaakt. Het zijn allemaal verboden geluiden. Soms gaat het van “pprrwwtt, pprrwwtt”, en dan opeens herken je een toeter van een auto en kinderstemmen.’

Zij noemt zichzelf ‘een performatieve geluidskunstenaar’ en gaat op zoek naar de grenzen van muziek. ‘Het moet geen dans worden, maar het publiek moet echt luisteren. Het zijn geen lukrake tonen en pieps. Bij mijn stukken zit er een begin en een eind aan. Ik probeer een dramaturgische lijn in het stuk te maken. Mensen kunnen dan ook mee worden genomen.’

In het project Extended Ears vangt zij op verschillende manieren het stadsgeluid op. ‘Je hoort de stad heel anders met alleen een toeter aan je oor dan via een microfoon. Het is bijna poëtisch. Je hoort de voetstappen “padam padam” en kan hele gesprekken horen. Maar het heeft dan echt te maken waar je op gericht bent. Via een microfoon is het veel vlakker.’

En als een microfoon verkeerd is afgesteld, gaat die hard piepen, wat ook wel feedback wordt genoemd. Dit komt voor in haar stukken, maar ze doet het ook computergestuurd. Vandaar de naam ‘datafeedback’. In Song No 3. werkt zij met een microfoon die als sensor werkt. Deze reageert op de geluidssterkte en stuurt hiermee een luidspreker aan. ‘De computer bepaalt wat voor geluid te horen is bij een harde of zacht geluid. Door middel van de afstand tussen de microfoon in mijn hand en de luidspreker voor mijn mond bepaal ik wat de computer speelt. Ik heb dan ingesteld dat bij de eerste keer “ssssssst” klinkt. En bij de derde beweging is het “piiieeeepp” en de negende maal “trrrrrr”. Dezelfde beweging brengt een heel ander geluid voort. Dat kan alleen met microfoons en luidsprekers, en dus elektriciteit.’

Voor Van Eck is duidelijk geworden dat microfoons en luidsprekers geen echte muziekinstrumenten zijn. ‘Het zijn meer unieke sound producers. Ze maken klanken, want het is materiaal. Net als een tafel of een hamer. Zo creëren ze andere mogelijkheden voor performances en composities. Het is de relatie tussen echt en fake die mij fascineert. Zien we wat we willen zien en wat horen we precies? Eigenlijk is hoe je beweegt en stem gebruikt tegennatuurlijk en aangeleerd. Hoe anders kunnen we horen als we de geluiden veranderen?’

Cathy van Eck.

Between air and electricity. Microphones and loudspeakers as music instruments.

Promotie was dinsdag 17 december