Achtergrond
Koning kroongetuige
Het openbaar ministerie maakt geheime afspraken met kroongetuigen over geld en bescherming, blijkt uit het promotieonderzoek van strafpleiter Sander Janssen. ‘Beloningen worden zomaar in regelingen gefietst.’ ‘Het heeft een hoog Miami Vice-gehalte. De verdachten, ook die van mij, hebben een skibril op en worden met razend tempo naar binnen gereden in gepantserde BMW’s en Mercedessen.’ Promovendus Sander Janssen (1976) is als advocaat verbonden aan het Amsterdamse kantoor Cleerdin & Hamer en was de laatste jaren betrokken bij het liquidatieproces Passage dat in ‘De Bunker’, de zwaarbeveiligde rechtbank in Osdorp, werd gevoerd. Het proces omvat zeven liquidaties in de Amsterdamse onderwereld waaronder de moorden op de criminelen Thomas van der Bijl en Kees Houtman. Spin in het web is gangster en kroongetuige Peter La Serpe, in het milieu bekend als ‘Vieze Peter’ of - vanwege zijn slechte gebit - ‘Viestand’
Vincent Bongers
donderdag 14 november 2013
Tijdens de IRT-affaire droegen twee van meineed beschuldigde rechercheurs helmen om onherkenbaar te blijven. 'Sindsdien is het OM eigen beleid gaan voeren met kroongetuigen.'

Een kroongetuige is zelf betrokken bij strafbare zaken en sluit een deal met het openbaar ministerie (OM). In ruil voor belastende verklaringen tegen zwaardere jongens krijgt hij strafvermindering en bescherming. In dit geval was de deal: acht jaar zitten in plaats van zestien.

Janssen verdedigt Jesse R., die inmiddels is veroordeeld tot levenslang voor de zeven moorden. ‘Met name door de verklaringen van de kroongetuige.’ Maandag promoveerde hij op onderzoek naar de rol van kroongetuigen in het strafproces.

‘We hebben vijf jaar in De Bunker gezeten, meer dan 180 zittingsdagen. Vrijwel zonder daglicht, want alles is afgeschermd en beveiligd. Het is een gesloten doos. Het heeft iets ridicuuls. La Serpe zat in een speciale glazen box, een soort dubbele telefooncel, met een pruik op, en een snor. We konden hem op zich goed verhoren. Zijn stem was gelukkig niet vervormd, dan kun je tenminste ook horen hoe iemand reageert op een vraag, bijvoorbeeld of hij geëmotioneerd is.’

La Serpe sloot in 2007 een deal met het OM maar dat was het begin van hobbelige rit naar het einde van het proces, waarbij hij halverwege zei ‘besodemieterd’ te worden door justitie en wilde stoppen. Pas na nieuwe afspraken werkte hij weer mee. Janssen: ‘Hij was de trigger voor mijn onderzoek. Ik wilde weten of de afspraken tussen hem en het OM wel legaal waren. La Serpe verklaarde dat hij 65 duizend euro had gekregen voor de moord op Kees Houtman en dat hij bij het OM had bedongen dat hij dat bedrag niet terug hoefde te betalen.’ Deze crimineel werd in 2005 bij zijn huis in Osdorp doodgeschoten, volgens La Serpe door hem en Jesse R.

‘De wetgever heeft gezegd dat een kroongetuige het geld dat hij heeft verdiend met criminele activiteiten moet inleveren, wat de Plukze-wetgeving wordt genoemd. Maar hij mag dat geld gewoon houden.’

In theorie is strak geregeld wat wel en niet mag rond kroongetuigen. Financiële beloningen mogen niet. Dat komt met name door de IRT-affaire, eind jaren negentig, toen justitie dubieuze opsporingsmethoden inzette en bijvoorbeeld containers met verdovende middelen doorliet om te kijken waar die zouden uitkomen.

Janssen: ‘In 2001 kwam er uiteindelijk een heel strak en beperkend kader. Kort door de bocht gezegd mocht het OM bijna niets met kroongetuigen. Maar in de praktijk is het OM toch eigen beleid gaan voeren.’ Er wordt met de kroongetuige een verklaringsovereenkomst gesloten waarin de strafvermindering is vastgelegd. Maar dan volgt er nog een regeling: de getuigenbeschermingsovereenkomst.

En die blijft geheim.

‘De beschermingsovereenkomst bevat afspraken over hoe de getuige een veilig leven kan leiden nadat hij zijn verhaal heeft gedaan. De wetgever hanteert daarbij de volgorde: eerst de verklaringsovereenkomst, dan de verklaring, het proces en de straf uitzitten en dan pas praten over bescherming. Dat gaat natuurlijk niet, want in de praktijk zegt een kroongetuige: "Die strafvermindering, dat zal allemaal wel. Hoe ziet de rest van mijn leven eruit? Hoeveel geld krijg ik? Waar ga ik wonen?"

‘Het probleem is dat deze beschermingsovereenkomst helemaal buiten beeld blijft. Die moet geheim blijven, aldus het OM, anders komt de veiligheid van de getuige in gevaar. Daardoor is er geen zicht op de belangrijkste afspraken. Beloningen die niet mogen, worden dan mogelijk alsnog in de overeenkomst gefietst. Alle wensen staan in deze regeling, die niemand toetst. En dat is precies wat de wetgever wilde voorkomen.’

Zo ook bij La Serpe, stelt Janssen. ‘Het OM heeft forse toezeggingen gedaan. Er wordt rond de twee miljoen euro besteed aan zijn bescherming, die hij voor dat geld zelf mag regelen.’ Daarbij vormt de geheime beloning een perverse prikkel. ‘Gewone getuigen kunnen ook liegen, maar een kroongetuige heeft meer reden om te liegen, zeker bij hoge beloningen. De kans om op kosten van de staat een nieuw leven op te bouwen kan heel aantrekkelijk zijn als je veel vijanden hebt gemaakt in het milieu en daar vastloopt.’

Er is een systeem nodig dat controleert en corrigeert, zegt Janssen. ‘De verklaringsovereenkomst wordt getoetst door de rechter-commissaris.’ Dat is een onderzoeksrechter die de leiding heeft over het onderzoek buiten de zitting en beslist wat wel en niet mag. ‘Laat de rechter-commissaris ook de kroongetuige toetsen’, zegt Janssen. ‘Hij moet volledig zicht hebben over alles dat is afgesproken. Bij het geruzie tussen La Serpe en het OM was er geen onafhankelijke partij die kon kijken wie er gelijk had. Het was volledig duister. Er is wel een arbitrageprocedure maar alleen het OM levert dan alle informatie terwijl zij zelf partij zijn. En het is juist zo belangrijk dat het goed geregeld is. ‘Los van het feit dat het OM boeven moet vangen, is er een groter rechtsstatelijk belang. Een organisatie die zo belangrijk en machtig is, moet zich aan de regels houden. Anders gaat het mis. Het is slecht voor het strafproces als het OM mag wheelen en dealen met getuigen en de rechter daarin meegaat.'

‘Het systeem moet op de schop. Die twee overeenkomsten moeten worden gebundeld in één afspraak. De wetgever moet duidelijk maken wat wel en niet mag. Dat kan dus ook betekenen dat beloningen toegestaan zijn. Daar gaan het kabinet en het parlement over. Maak een heldere keuze en beargumenteer die ook. En de rechter moet het gehele pakket aan afspraken kunnen toetsen.’