Wetenschap
De heilige voor outsiders
Santa Muerte, de ‘heilige vrouw van de dood’ werd vroeger alleen vereerd door Mexicaanse criminelen. Maar de vrouwelijke Magere Hein krijgt steeds meer aanhang
Vincent Bongers
woensdag 9 oktober 2013

‘Criminaliteit is kenmerkend voor de wijk Tepito in Mexico Stad. Veel bewoners verkopen drugs of fayuca, illegale namaakgoederen. Er zijn veel ouders met kinderen die in de gevangenis zitten. Voor hen is illegaliteit een dagelijkse ervaring. Zelfs voor mij als Mexicaan is het er best gevaarlijk. Toen ik er voor mijn promotie onderzoek deed naar piraterij en smokkelwaar ben ik wel eens achtervolgd door lui die het niet leuk vonden dat ik daar aan het rondneuzen was.’

Maar tijdens die tochten zag José Carlos Aguiar (1974) steeds vaker beelden opduiken van Santa Muerte, de "heilige vrouw van de dood". Het is soort vrouwelijke Magere Hein, een skelet gekleed in een mantel of (bruids)jurk, versierd met juwelen en bloemen.

De cultus rond Santa Muerte was obscuur maar maakt sinds 2000 razendsnel opgang. Aguiar, universitair docent Latijns-Amerikaanse studies, heeft een subsidie ontvangen van de Nederlandse Organisatie voor Wetenschappelijk Onderzoek om uit te zoeken hoe het komt dat het geloof steeds populairder wordt en hoe het zich verspreidt. ‘In eerste instantie werd ze vooral clandestien vereerd door criminelen. Zij vragen bijvoorbeeld om een zachte dood of om hun wapens en munitie te zegenen. Ook vragen ouders haar hun zoon of dochter te helpen overleven in de gevangenis.’

In Tepito kwam Aguiar in in contact met een vrouw, Doña Queta. ‘Zij heeft als eerste in deze wijk een heiligdom voor Santa Muerte opgericht.’ Uit haar geschiedenis blijkt de verbinding van het geloof met de rafelige randen van de Mexicaanse samenleving. ‘Haar eigen zoon zat in de gevangenis vanwege drugshandel. Toen hij vrij kwam, richtte hij een heiligdom voor Santa Muerte op ten noorden van Mexico Stad. Het is het grootste beeld van de heilige in het land. Het is een tien meter hoog en gemaakt van kabels. Duizenden Mexicanen trekken hier naar toe.’ De zoon is overigens vermoord. Onduidelijk is waarom.

De ‘heilige van de dood’ trekt steeds meer groepen aan. ‘Mensen die zijn buitengesloten van de katholieke kerk, voelen zich aangetrokken door Santa Muerte. Iedereen die als outsider is bestempeld, is welkom. Dus niet alleen drugsdealers maar bijvoorbeeld ook informele verkopers, illegalen, prostituees, homo’s en transseksuelen. Zij hebben geen vertrouwen meer in traditionele instituten. En ze passen daar ook niet meer in. Dat verklaart deels de groei van het geloof.’

Het ontbreken van hiërarchie en regels zijn kenmerkend. ‘Er is geen bisschop of priester en geen dogma. Iedereen mag een heiligdom oprichten. Je ziet de altaren nu ook buiten Mexico, bijvoorbeeld in Los Angeles en Texas waar veel Mexicanen terecht zijn gekomen. Ik zag zelfs in de etalage van een Amsterdamse tattooshop een Santa Muerte-beeld. Een van de tatoeëerders komt uit Mexico en had het meegenomen. Het is ook echt een heilige voor migranten.

‘Ik ga op zoek naar plekken in en buiten Mexico waar het geloof beleden wordt. Het onderzoek richt zich op de rol van cultuur en de percepties van criminaliteit. Ik wil uitzoeken of de cultus een middel kan zijn om criminaliteit als legitiem te zien.’

Het is nog onduidelijk of Santa Muerte een geduchte concurrente wordt van de maagd Maria. ‘Maar daar is de katholieke kerk wel bang voor. Je ziet het skelet op straat, op de markten en in kapelletjes. Ik zat in een taxi in Mexico Stad en zag haar gedrukt op een cd aan de achteruitkijkspiegel hangen. Dat zegt ook wel iets over de verspreiding van het geloof. Het wordt steeds breder geaccepteerd.’