Achtergrond
Terug met de tijdmachine
De jeugdliteratuur over 3 oktober was vroeger zeker niet kinderachtig. ‘Tegenwoordig zou het een 16+-sticker krijgen.’
Marleen van Wesel
donderdag 26 september 2013
Uit het Suske en Wiske-album ' Het lijdende Leiden'

De held uit de eerste kinderboeken over het Leidens Ontzet was een jongetje, Leeuwtje, dat flink te grazen werd genomen door de Spanjaarden. Ze sneden zijn neus en oren af, hingen hem op aan zijn tenen en schoten hem dood. ‘Tegenwoordig zou dit verhaal gerust een sticker met 16+ krijgen, maar in de negentiende eeuw werd het gruwelijke einde van Leeuwtje juist helemaal uitgekauwd. Des te sterker was de les over vaderlandsliefde’, vertelt Lotte Jensen, hoofddocent historische letterkunde aan de Radboud Universiteit Nijmegen. Zondag houdt zij de lezing die de 3 October Vereeniging jaarlijks met de Universiteit Leiden organiseert, over het Leidens Ontzet in kinderboeken.

Even opfrissen: tijdens de Tachtigjarige Oorlog had de Spaanse koning, Filips II, de hertog van Alva aangesteld als landvoogd voor de Nederlanden. Na fikse beperkingen in de godsdienstvrijheid en een reeks onthoofdingen kozen verschillende steden de kant van Willem van Oranje. Ook Leiden, in 1572. Alva besloot de stad net zo lang te belegeren tot het stadsbestuur zich overgaf. Bij een tweede beleg, in 1574, bezweken 6000 van de 18.000 Leidenaren aan de honger en de pest. Volgens de overleveringen zou burgemeester Van der Werff zelfs zijn arm aangeboden hebben aan het hongerige volk.

Intussen staken de Watergeuzen de dijken bij Rotterdam en Capelle aan den IJssel door. Dankzij postduivencontact met Willem van Oranje wisten de Leidenaren dat ze nog even moesten volhouden. In de nacht van 2 op 3 oktober stond het water rond Leiden zo hoog, dat de Spanjaarden op de vlucht sloegen. Een dapper Leids jongetje trof alleen nog een pan dampende hutspot aan in het verlaten Spaanse kamp. Diezelfde dag brachten de Watergeuzen wittebrood en haring. De standvastige Leidenaren kregen als dank in 1575 deze universiteit.

Gijsbrecht Schaeck, heette dat jongetje in een verhaal van Jacob van Lennep uit 1855, een kameraad van Leeuwtje. ‘Helemaal conform de historische verslagen’, weet Jensen. ‘Het is een hardnekkige mythe dat Cornelis Joppensz. de vinder was. Die eerste kinderverhalen zijn sowieso heel precies geschreven. Soms bevatten ze zelfs voetnoten die verwijzen naar historische verslagen. Wel zijn ze ontzettend gekleurd: met heldhaftige Geuzen en verderfelijke katholieke Spanjaarden.’

Die antikatholieke sentimenten nemen toe tot aan de Tweede Wereldoorlog. Jensen: ‘Dan schakelen de kinderboekenschrijvers volledig over op vaderlandsliefde, met Willem van Oranje als baken van hoop in barre tijden. Logisch, in die periode.’

‘Een van de mooiste verhalen komt uit de jaren vijftig, over een verveelde scholier. Hij vindt een advertentie van een professor die proefpersonen met een tijdmachine naar 1573 wil sturen. Met zijn eigen kennis doet hij zich daar voor als een voorspeller. Uiteindelijk hoopt hij zijn eigen naam in zijn geschiedenisboeken tegen te komen.’

Heel typerend is zo’n ontspannend jongensboek voor in de vakantie niet. ‘De kinderverhalen over het ontzet veranderen niet mee wanneer de maatschappij ontkerkelijkt. Ik heb bijvoorbeeld slechts één humanistisch verhaal gevonden, uit 1963, waarin de haring en het wittebrood vooral met elkaar moet worden gedeeld.’

Zelfs in de meest recente

kinderboeken schemert de protestante moraal nog door. ‘Al draait het nu meer om verzoening en tolerantie. Dat zie je ook in het Suske en Wiske-album Het lijdende Leiden. De boeken zijn wel een stuk avontuurlijker én meisjes spelen een grotere rol. Meteen bloeit er iets op tussen een geus en een katholiek meisje.’ Toch vindt Jensen het hoog tijd voor nog nieuwere, hippe versies. ‘Bij dezen doe ik een oproep aan Paul van Loon.’

3 Oktoberlezing door Lotte Jensen: De les van Leeuwtje. Kinderboeken over het beleg en ontzet van Leiden

Rapenburg 73, Zo 29 september, 14.30 u,

De tien dingen die je moet doen

1. Openingsvoorstelling: Luchtkastelen!

De festiviteiten van de 3 October Vereeniging starten op 2 oktober om 15.74 uur, veertien over vier dus, met een dans- en muziektheatervoorstelling op het stadhuisplein. Aansluitend is om 17.00 de traditionele hutspotmaaltijd aan de Hooglandse Kerkgracht.

2. Taptoe: een lint van licht

Optocht van Leidse verenigingen door de stad waarmee ontzethelden als Willem van Oranje, Burgemeester van der Werff en Jan van Hout worden geëerd. Op 2 oktober vanaf 19.30

3. Reveilll-je

De majoor tamboer van de Franciscus Band Leiden blaast traditioneel de Reveille, waarna het publiek gezamenlijk het Wilhelmus en een aantal andere oud-Hollandse liederen ten gehore brengt. Op 3 oktober in alle vroegte, om 7.00 uur, Stadhuisplein.

4. Koraalzang

Als de zon onder de klanken van de Reveille is opgekomen en je je stem nog niet kwijt bent, zing je verder in het Van der Werfpark. Echte Leidenaren gaan eerst even langs de Waag voor Haring en Wittebrood.

5. Polstokverspringen

Leidse studenten fierljeppen op 3 oktober vanaf 15.00 uur van de Steenschuur, voor het Kamerlingh Onnes Gebouw, over de gracht, het Van der Werfpark in. De Leidse Reddingsbrigade staat paraat.

6. Kerrrwmis!

Een van de grootste kermissen van Nederland. Hoogtepunten volgens de 3 October Vereeniging: de Booster Maxxx, de Ejection Seat en voor mensen die de hutspot al achter de kiezen hebben uiteraard ook het reuzenrad. Op 2 oktober van 13.00 tot 2.00 uur en op 3 oktober van 10.00 tot 1.00 uur, rond het Stationsplein

7. Fields of Wonder: Spaanse Hoer

Openluchtvoorstelling die varieert van meezingers tot burlesqueshows door Fields of Wonder, een Leids collectief van telkens wisselende kunstenaars en theatermakers. Van 1 tot en met 5 oktober om 19.30 op de Burcht. Entree is gratis

8. Festival Leiden 2 Punt 3

Tweedaags festival met muziek van onder andere Benny Rodrigues, Stuurboord & Bakkebaard, Boland & Boland en Krankenhaus, maar ook een bazaar met lezingen, kunst, yoga, vintage kleding verschillende soorten thee, in Scheltema

9. Festival Plaza

Optredens van de Coronas en Dennis van der Geest, ooit succesvol judoka – nu DJ, op 2 oktober van 20.00 tot 2.00 uur, Garenmarkt.

10. Vuurwerkshow

Om 23.30 op 3 oktober wordt het Leids Ontzet afgesloten met een spectaculaire vuurwerkshow door Dream Fireworks. Ankerplaats – Zijlsingel