VU-antropoloog Mart Bax bleek een tweede Diederik Stapel. Een deel van zijn publicaties was verzonnen, en de dingen die hij wel echt schreef, publiceerde hij tot vijf maal toe onder verschillende titels. Ook zette hij allerlei onderscheidingen en lidmaatschappen van organisaties op zijn cv die hij niet had of die zelfs niet bestonden.
De gepensioneerde hoogleraar moet nu door het slijk, maar zijn voormalige werkgever gaat niet vrijuit. Al sinds 2002 waren er vermoedens van fraude, maar onderzoeksjournalist Frank van Kolfschooten en zijn collega’s van
de Volkskrantmoesten eraan te pas komen voor daar iets mee gebeurde. En nu de tegels zijn gelicht en een ranzige beerput bleken te bedekken gebeurt er…niets. Hij is al met pensioen, dus ontslaan is er niet meer bij. Het rapport is al straf genoeg, aldus de Vrije Universiteit.Misschien dat Bax er uiteindelijk zelfs baat bij heeft. Stapel schnabbelt inmiddels aardig bij met zijn boekverkoop, af en toe een praatje, en een theatertour in de maak.
Deze merkwaardige gang van zaken is niet alleen stuitend voor wetenschappers die zich wél een slag in de rondte werken om hun data en publicaties bij elkaar te krijgen. Het is ook een klap in het gezicht van de rest van Nederland. Bax en Stapel hebben jarenlang een hoogleraarsalaris gekregen, van gemeenschapsgeld. Dat kregen ze om onderzoek mee te doen – wat ze niet hebben gedaan – en om onderwijs van te geven – waar ze niet competent voor waren, want ze deden geen onderzoek. Bax krijgt al jaren een pensioen op basis van een salaris dat hij nooit had mogen krijgen. Dat pensioen komt uit een pot waarin ik elke maand geld moet storten.
Subsidieverstrekker NWO besloot de beurzen die ze aan Stapel had gegeven niet terug te vorderen. Stapel had daar zijn promovendi van betaald, en die hadden daar naar eer en geweten onderzoek van gedaan, zij het met fictieve data, zo redeneert de FIOD. NWO gaat in die manier van denken mee.
Uiteraard hoeven die promovendi dat geld niet terug te geven, maar Stapel heeft NWO geen waar gegeven voor haar geld. NWO geeft geld voor onderzoek, en dat hebben ze niet gekregen. De Tilburgse psycholoog kwam er overigens vanaf met een taakstaf van 120 uur. Drie weekjes schoffelen in ruil voor vijf jaar topsalaris. De studenten die met hun collegegeld bijdroegen aan zijn salaris zouden er voor tekenen.
In het bedrijfsleven worden mensen die hun werkgever zoveel schade berokkenen helemaal naar de verdoemenis geprocedeerd – en terecht. Zelfs de NS, die toch ook uit de gemeenschapsruif eet, laat zich door de Fyramakers niet afschepen met een ‘sorry, het geld is op’.
In de wetenschap kijkt men de fraudeurs echter deemoedig aan. Schijnbaar niet beseffend hoeveel imagoschade ze daarmee oploopt, nog eens bovenop die van de fraude zelf. Ontbreken de wettelijke mogelijkheden om de Baxen financieel aan te pakken? Tijd voor een noodkreet aan Den Haag, dat die mogelijkheden er snel moeten komen.