Voor de aankomende 21 december staan er drie dingen gepland. Eentje gaat er zeker weten gebeuren, eentje zeker weten niet, en de derde hoogstwaarschijnlijk niet. Je kunt nooit helemaal uitsluiten dat de wereld vergaat die dag, maar vooralsnog is er geen reden om aan te nemen dat we eraan gaan. Zelfs de Paus, toch hoofd van een internationale organisatie die het einde van de wereld predikt, gelooft er niet in. Er vallen in elk geval nog geen tekenen van de spookplaneet Nibiru of aankomende zonsuitbarstingen te bespeuren.
De zon neemt de 21ste wel een bijzondere plek in aan de hemel. Tenminste: bijzonder voor sterrenkijkers; gewone stervelingen die op die dag omhoog kijken zal weinig opvallen. Maar als de zon heel weinig licht zou geven, en de stad Leiden want minder lichtvervuiling afgaf, zou je de Melkweg kunnen zien, en de zon staat dan in het midden van de Melkweg. Dat doet 'ie wel vaker, maar dat het precies tijdens de zonnewende gebeurt is zeldzaam. Kanttekening is wel dat de schijnbare breedte van de Melkweg natuurlijk afhangt van hoe goed je kijkt; eigenlijk staat hij op 18 december nog ietsje meer in het midden.
En dan is er nog de Maya-kalender, die af zou lopen. Daar hangt een hele wolk van misverstanden en onduidelijkheden omheen. In elk geval is er nooit een briefje gevonden met de tekst 'Beste wereld. Op 21 december 2012 loopt onze kalender af, en dan implodeert de aarde', al was het maar omdat de Maya's zo hun tijdstippen niet aanduidden. Er is één steen, het zogeheten Tortuguero Monument 6, met een amper leesbare inscriptie die verwijst naar de einddatum van een van de Maya-kalenders, de zogeheten Lange Telling.
De website van het Leidse Museum Volkenkunde geeft een voorbeeld van een datumaanduiding volgens dat systeem: 9.18.12.14.17. Het laatste cijfer geeft het aantal dagen weer, dat ervoor het aantal winals (perioden van 20 dagen); 12 Tuns van elk achttien winals; twintig Tuns vormen samen een K'atun waarvan er op deze datum 18 waren verstreken, en er zitten weer twintig K'atuns in een Bak'tun. De snelle rekenaars onder u zien dat een Bak'tun dus 144.000 dagen telt. Wie hier meer over wil weten, kan zondag een workshop Mayaans kalenderrekenen volgen in het museum; voor nu zijn er twee dingen interessant.
Als je al die tijdsperioden vermenigvuldigt met het aantal dagen waar ze voor staan, kom je uit op een totaal aantal dagen; in dit geval 1.430.217. Dat is het aantal dagen sinds 'jaar nul'; het begin van de schepping volgens de Maya's. Komen we zo op terug.
Het tweede interessante ding is dat er maar dertien van die Bak'tuns zijn. Aan het einde van de dertiende Bak'tun is de jaartelling-die-niet-met-jaren-werkt dus vol.
'Die kalender was helemaal in de vergetelheid geraakt totdat westerse geleerden hem ontcijferden', vertelt antropoloog Ruud van Akkeren die zondag een lezing komt geven over Maya's in Volkenkunde. 'De huidige Maya's in Guatemala vragen aan mij wat er gaat gebeuren als hij afloopt. "Volgens de rest van de wereld moeten jullie dat weten", zeg ik dan.'
Hij vervolgt: 'Er is letterlijk helemaal niets over opgeschreven wat er dan gebeurt. Er is alleen die Tortuguero-steen. Daarop staat die datum, en er staat dat de god Bolon Yokte K'uh dan aanwezig zal zijn. Dat kunnen we weer koppelen aan allerlei mythen; hij is onder meer de god van de kalenderovergangen.'
'In veel van de oude Maya-mythen gaat het over een held die sterft en weer verrijst', aldus Van Akkeren. 'De god van de maïs sterft, en staat op als maïsplant; de zonnegod sterft, en herrijst als de zon. Aan het einde van de cyclus wordt iets nieuws geboren.' Die thematiek zie je in de Maya-jaartelling terug: net zomin als u verwacht dat uw auto ineens ontploft als de kilometerteller helemaal rond is gegaan, verwachtten de klassieke Maya's dat de wereld zou eindigen. Ze hebben voorspellingen voor tijdstippen die nog verder in de toekomst liggen, in elk geval.
Nu weer terug naar die datumaanduiding. Met die vijf getallen bepaal je dus welke dag het is volgens de Maya-jaartelling. Hoe reken je zo'n dag nou om naar een datum op onze Gregoriaanse kalender? Dat is zo makkelijk nog niet, want de Lange Telling van de Maya's was niet meer in gebruik toen de Spanjaarden kwamen. De archeoloog Eric Thomson kwam begin vorige eeuw tot de conclusie dat de Maya-jaartelling begon in ons jaar 3114 voor Christus, op 13 augustus. Dan eindigt de telling op 21-12-2012.
In het betwetersblaadje Skepter legde hoofdredacteur Rob Nanninga in 2008 al uit dat de conclusie van Thomson de afgelopen jaren flink onder vuur heeft gelegen. Zo bestaat er een tabel waarop standen van de planeet Venus aan bepaalde data worden gekoppeld, en de Thomson-data kloppen niet met de stand van Venus op die dag. Als je gaat zoeken naar data die wel kloppen met de Venus-standen, moet de kalender ongeveer 200 jaar worden opgeschoven. Ook andere archeologische vondsten wijzen steeds meer in die richting. De kalender is dan pas eind december 2220 op. Het is nog even wachten op de kalenderovergangsgod.
Expositie: 21 december 2012: Het einde van de wereld. Te zien tot en met 23 mei 2013 of tot het einde van de wereld, afhankelijk van wat er het eerste komt. Museum Volkenkunde, Steenstraat 1, Leiden.