Je hebt het goed voor elkaar. Niet alleen kom je uit een rijke familie, het gaat ook goed met je wetenschappelijke carrière. Je publiceert er flink op los, doet onderzoek in wiskunde, mechanica, anatomie en astronomie. Misschien ben je wel de eerste in de geschiedenis die iets verstandigs te melden had over de zenuwcel. Je krijgt een leerstoel wiskunde aangeboden. Maar je hebt het wel gezien in de bètahoek. Er moet toch meer zijn dan wat oog en getallen kunnen bevatten?
Je begint een dromendagboek bij te houden en na te denken over oorsprong en toekomst van de menselijke soort. Over de Bijbel. En je krijgt visoenen. Op een avond ga je naar een etentje. En hoewel het patent voor de telefoon zo’n honderd jaar na je dood zal worden aangevraagd ‘weet’ je dat er een grote brand woedt in je thuisstad die honderden kilometers verder ligt. Dat vertel je in ontzetting aan de dinergasten. Een paar dagen later blijk je gelijk te hebben.
Dit is wat we weten van de Zweed Emanuel Swedenborg (1688-1772), de wetenschapper die mysticus werd en nog steeds opgeld maakt in spirituele kringen. De Duitse filosoof Immanuel Kant (1724-1804), een van de meest invloedrijke denkers uit de Verlichting, schreef een boek over hem. Dat is een twijfelachtige eer, want Swedenborgs spirituele inslag staat haaks op Kants denken die onze waarneming van de wereld indeelde in categorieën en vormen. Swedenborg krijgt er flink van langs.
Maar wie bereid is tussen de regels door te lezen, merkt dat Kant de mogelijkheid van een geestenwereld niet zozeer uitsluit als wel aangeeft dat de kennis erover niet betrouwbaar is.
Dat is althans de lezing van een van de auteurs van Wilde beesten in de filosofische woestijn, Filosofen over telepathie en andere buitengewone ervaringen. De titel is afgeleid van William James’ omschrijving van spiritische mediums. James (1842-1910) wordt gezien als een van de vaders van de hedendaagse psychologie. Dat ook hij zich, evenals Kant, met paranormale verschijnselen bezighield, is verwonderlijk voor wie deze mensen in de collegezaal heeft leren kennen.
Dat is ook de ervaring van Rico Sneller, universitair docent wijsgerige ethiek aan de Universiteit Leiden. Hij is mede-auteur en –initatiefnemer van het boek dat volgende week vrijdag gepresenteerd wordt tijdens een mini-symposium. ‘Wie de canon in zijn hoofd krijgt gegoten tijdens filosofiecolleges, zal nooit wat te horen krijgen over de schakels tussen filosofie en parapsychologie. En dat terwijl veel belangrijke filosofen zich hebben beziggehouden met buitengewone ervaringen. Dat fascineert me. Ik ben nota bene gepromoveerd op Derrida (Franse postmoderne filosoof, 1930–2004, red.) en heb nooit geweten dat hij over telepathie had geschreven. Dat veranderde mijn hele kijk op zijn werk.’
Zou Sneller zichzelf een spiritueel iemand noemen? ‘Met het pistool op de borst zou ik zeggen: ja. Daarmee bedoel ik dat ik geïnteresseerd ben in een verbreding van onze waarnemingshorizon, van de spanbreedte van onze waarneming en het bewustzijn. Door met name de natuurwetenschappen en tegenwoordig ook de sociale wetenschappen wordt onze beleving van de werkelijkheid gereduceerd tot het meetbare of direct waarneembare. Dat is prima als je een brug moet bouwen of een kies moet trekken. Maar het is een misdaad tegen de menselijkheid. Je ontzegt mensen een deel van hun gewaarwording. Door hun morele en andere sensitiviteit af te doen als een hersenspinsel, neem je hen iets af wat voor hen een bron van functioneren kan zijn in de samenleving. En wat blijft er dan over als mensbeeld? Een geconstrueerd neo-darwinisme, de mens als verlengde van het dierenrijk. Dat kan wel kloppen, maar we zijn tegelijk meer dan dat. Veel mensen hebben door de tijd heen ervaringen gehad die niet te organiseren of te voorspellen waren.’
Fenomenen als telepathie, helderziendheid, magie, contact met overledenen of de geestenwereld kunnen niet op bijval rekenen van de academische wereld. Vreest Sneller niet dat zijn betrokkenheid bij het boek en symposium hem op kritiek of hoon zal komen te staan? ‘Dat kan me helemaal niets schelen! Tegen de mensen die argwanend zijn, raad ik aan het boek te lezen en niet af te gaan op de vooroordelen die ze hebben. Ik ben trots op het boek; de vertalingen komen eraan. De universiteit is waardevol maar absoluut niet heilig. Ook hier komt botheid en domheid voor. En de waarheid zet altijd door, met of zonder universiteit.’
Hans Gerding droeg ook bij het aan boek en is in Leiden bijzonder hoogleraar metafysica in de geest van de theosofie. Daarnaast is hij directeur van het Parapsychologisch Instituut te Utrecht. Wie de website van die instelling bezoekt, leest: ‘Het meest paranormale aan het Parapsychologisch Instituut en de Leerstoel Parapsychologie aan de Universiteit Utrecht is… dat zij er nog steeds zijn. Maar als de slechte financiële situatie niet sterk verbetert, is het de vraag of we het einde van het lopende decennium halen.’ Onderzoeksbudget voor de parapsychologie is er nauwelijks. De resultaten worden zeer kritisch bejegend en bijna altijd verworpen door de buitenwacht.
Hoe duidt Sneller deze verhouding? ‘De aandacht in de maatschappij voor deze zaken is omgekeerd evenredig aan hoe de wetenschap ermee mee omgaat. Er bestaat aan de universiteit een grote vijandigheid tegen alles wat het paradigma overschrijdt. Er bestaat een vereniging tegen kwakzalverij die met een haast religieuze verbetenheid alles wat afwijkt kapittelt. Bij onderzoek naar buitengewone ervaringen komen resultaten op een veel moeizamere manier tot stand. Er is een nieuwe methode nodig. Dat zal uiteindelijk gevolgen hebben voor de gehele wetenschap.’
Heeft Sneller ook zelf kennis gemaakt met zaken die niet altijd zo eenvoudig te verklaren waren? ‘Nou ja, niets spectaculairs hoor, ik heb wel eens een voorspellende droom. Zo noemde iemand ooit de naam een hoogleraar die ik niet persoonlijk kende. Vervolgens droomde ik van die man en bleken er allerlei details te kloppen. Zo wist ik hoe hij eruitzag zonder hem ooit te hebben ontmoet. Toen ik wakker werd uit die nachtmerrie begon het nachtlampje te flikkeren en ging het kapot. Nu gaan lampjes wel vaker stuk, maar dit was wel heel toevallig. Maar goed, er zit vaak veel ruis op de lijn.’
Mini-symposium Filosofie & Spiritualiteit
Vrij 9 december 2011, 13.30-16.30 uur
Lipsiusgebouw, zaal 003
Meer informatie via h.w.sneller@hum.leidenuniv.nl. Inschrijven is niet nodig maar wordt wel gewaardeerd.
Hein van Dongen, Hans Gerding, Rico Sneller, Wilde beesten in de filosofische woestijn. Filosofen over telepathie en andere buitengewone ervaringen, Ten Have, 192 pgs.
€ 17,90